Osteoporose (botontkalking) en osteopenie
Osteoporose blijft vaak onopgemerkt zolang er geen botbreuk optreedt. Zo heeft 70% van de mensen osteoporose zonder dit te weten. Osteoporose wordt ook wel botontkalking genoemd. Een beginnend stadium van osteoporose noemt men osteopenie. In de botten zijn twee verschillende soorten cellen aanwezig zijnde osteoblasten en osteoclasten. Osteoblasten zorgen er voor dat er bot wordt gevormd. Osteoclasten breken het bot weer af. Dit is een continu proces en is nodig om het bot sterk te houden.
Wanneer er sprake is van osteoporose zijn de osteoclasten (de afbrekers) meer actief dan de osteoblasten (de opbouwers). De botafbraak gaat dus sneller dan de botaanmaak. Hierdoor neemt de botmassa (kalk en andere mineralen) af. Met botmassa wordt de hoeveelheid bot die iemand heeft bedoeld. Ook neemt de structuur van het bot (de botbalkjes) af. Botbalkjes vormen een raamwerk van kalk en eiwitten in de botten. Dit raamwerk zorgt voor de sterkte van het bot. Het gevolg hiervan is dat de botten broos worden en er sneller fracturen optreden.
Ruim 850.000 mensen in Nederland hebben osteoporose. Van de vrouwen boven de 60 jaar heeft één op de drie osteoporose. Van de mannen boven de 60 jaar is dit één op de zeven. Omdat de mens tegenwoordig steeds ouder wordt, zal het aantal mensen met osteoporose flink toenemen.
Tot ongeveer het dertigste levensjaar wordt er meer botmassa aangemaakt dan afgebroken. Rond deze leeftijd bereikt men dan ook de piekbotmassa. Piekbotmassa wil zeggen dat de hoogste botmassa is bereikt. Tussen het dertigste en vijftigste levensjaar is de structuur en massa van de beenderen stabiel. Vanaf ongeveer het vijftigste levensjaar begint deze botmassa af te nemen. Bij vrouwen is deze afname groter na de menopauze. Dit komt door de afname van het hormoon oestrogeen. Hierdoor neemt het lichaam minder calcium op. Daarnaast zijn de botten van mannen over het algemeen sterker en hebben mannen meer botmassa. Na ongeveer 5 tot 10 jaar zal deze snelheid weer gelijk lopen aan die van mannen. Waardoor de snelheid van botafbraak na 5 tot 10 jaar bij vrouwen weer gelijk gaat lopen aan de botafbraak van mannen is onbekend.
Osteoporose blijft vaak onopgemerkt zolang er geen botbreuk optreedt. Zo heeft 70% van de 850.000 mensen osteoporose zonder dit te weten. Dit betekent dat van de ruim 850.000 mensen met osteoporose ongeveer 255.000 mensen hiervan op de hoogte zijn. Osteoporose wordt vaak pas ontdekt wanneer iemand zich stoot of valt en er een breuk optreedt. Wanneer sprake is van ernstige osteoporose kunnen de botten spontaan breken. Bij het optreden van een botbreuk wordt het risico op een volgende botbreuk groter. Per jaar zijn er in Nederland 43.000 botbreuken als gevolg van osteoporose.
Soorten osteoporose
- Osteoporose heeft een voorstadium dat osteopenie wordt genoemd. Bij osteopenie is de botdichtheid minder. Hierdoor wordt de kans op botbreuken of het inzakken van een wervel groter.
- Na het voorstadium kan osteopenie overgaan in osteoporose. Er bestaat primaire en secundaire osteoporose. Primaire osteoporose is een gevolg van veroudering, de menopauze of erfelijkheid. Deze vorm van osteoporose is onder te verdelen in postmenopauzale-, seniele- en idiopathische osteoporose.
- Postmenopauzale osteoporose wordt veroorzaakt door een tekort aan oestrogeen. Hierdoor wordt minder calcium door het lichaam opgenomen waardoor de botafname sneller zal gaan.
- Seniele osteoporose komt bij ouderen voor. Mogelijk is dit het gevolg van een tekort aan vitamine D en calcium.
- Idiopathische osteoporose is erg zeldzaam en komt voor bij kinderen en jongvolwassenen. Idiopathisch betekent dat de oorzaak onbekend is, er is geen aanwijsbare reden.
- Secundaire osteoporose wordt door gezondheidsproblemen veroorzaakt. De term secundair geeft aan dat de osteoporose een gevolg is van een oorzaak gelegen buiten het bot. Voorbeelden hiervan zijn reuma en diabetes. Ook kan secundaire osteoporose het gevolg zijn van geneesmiddelengebruik. Bijvoorbeeld bij het gebruik van corticosteroïden. Corticosteroïden remmen namelijk de activiteit van de botopbouwende cellen (de osteoblasten). Hierdoor wordt er minder bot aangemaakt.
Symptomen osteoporose
Wanneer er sprake is van osteoporose kunnen er sneller botbreuken optreden. Dit is het gevolg van de afgenomen botmassa. Veelvoorkomend zijn botbreuken in pols en heup. Deze botbreuken kunnen voor pijn en een verminderde zelfstandigheid zorgen. Uiteindelijk kan dit de kwaliteit van leven verlagen. De wervels kunnen inzakken ten gevolge van osteoporose. Hierdoor kan men kleiner en/of krommer worden. In de organen van borst- en buikholte kunnen klachten ontstaan. Dit komt omdat de organen door de ingezakte wervels bekneld kunnen raken. Omdat de lichaamshouding veranderd, kan het evenwichtsgevoel verminderd zijn. Dit verhoogt de kans op vallen. Vallen vergroot weer de kans op botbreuken.
Risicofactoren osteoporose
Osteoporose en osteopenie worden vaak veroorzaakt door een ongezonde leefstijl. Maar ook andere factoren kunnen hier invloed op hebben. Deze factoren kunnen ingedeeld worden in beïnvloedbare en niet beïnvloedbare factoren. Beide factoren kunnen van toepassing zijn op zowel osteoporose als osteopenie.
Beïnvloedbare factoren
- Voeding: Een ongezond voedingspatroon kan het risico op osteoporose verhogen. Zo kunnen tekorten optreden wanneer er onvoldoende gevarieerd wordt gegeten. Ook kunnen bepaalde voedingsproducten de calciumuitscheiding verhogen.
- Beweging: Een inactieve leefstijl verhoogt het risico op osteoporose. Beweging zorgt namelijk voor de belasting van botten en spieren. Bij onvoldoende belasting wordt de botaanmaak en de spierontwikkeling onvoldoende gestimuleerd.
- Roken: In sigaretten zitten onder andere de stoffen nicotine en cadmium. Deze kunnen een negatief effect op de botcellen hebben. Ook zorgt roken voor een vermindering van de opname van calcium. Daarnaast zorgt roken voor een afname van het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen. Het gevolg hiervan is dat de botafbraak minder wordt tegengegaan.
- Alcohol: Alcohol belemmert de opname van calcium. Tevens verhoogt alcohol de uitscheiding van calcium. Dit komt omdat de nieren nu minder calcium terug opnemen. Alcohol zorgt voor een verhoging van het hormoon cortisol, ook wel het stresshormoon genoemd. Dit hormoon wordt geproduceerd door de bijnierschors. Cortisol remt de opname van calcium in de darmen, met als gevolg zwakkere botten. Ook wordt de kans op vallen groter als iemand alcohol heeft geconsumeerd. Bij vallen is de kans op een botbreuk groter. Er zijn aanwijzingen, zonder hard bewijs, dat een matig gebruik van alcohol een positief effect heeft op de botmassa bij vrouwen.
- Ondergewicht: Vrouwen met ondergewicht hebben minder lichaamsvet. Minder lichaamsvet betekent minder oestrogeen. Oestrogeen bevordert de opname van calcium in het lichaam. Dit betekent dat vrouwen met meer lichaamsvet minder kans hebben op osteoporose. Daarnaast kan het lichaamsvet de botten beschermen wanneer men valt.
- Eetstoornis: Wanneer sprake is van een eetstoornis, zoals anorexia nervosa, krijgt het lichaam te weinig voedingsstoffen binnen. Ook wordt er minder oestrogeen geproduceerd en kan de menstruatie uitblijven. Hierdoor lopen de botten schade op wat het risico op osteoporose vergroot.
- Geneesmiddelen: Een aantal geneesmiddelen kan het risico op osteoporose verhogen. Voorbeelden zijn geneesmiddelen tegen brandend maagzuur en fenytoïne. Fenytoïne wordt gebruikt bij epilepsie. Deze geneesmiddelen veroorzaken een tekort aan calcium en/of vitamine D. Vitamine D bevordert de opname van calcium in het lichaam.
Niet beïnvloedbare factoren osteoporose:
- Hormonen: Verschillende hormonen kunnen betrokken zijn bij het ontwikkelen of vermijden van osteoporose. Hormonen zijn stoffen die effect hebben op alle processen in het lichaam. Zo stimuleert oestrogeen de aanmaak van de actieve vorm van vitamine D. De actieve vorm van vitamine D wordt verkregen uit de vitamine D die het lichaam aanmaakt en uit de vitamine D uit de voeding. Door de aanmaak van actief vitamine D wordt calcium beter opgenomen. Ook vermindert oestrogeen de botafbraak.
Daarnaast stimuleert oestrogeen het schildklierhormoon calcitonine. Calcitonine zorgt er samen met het parathyroïd hormoon (het bijschildklierhormoon) voor dat de calciumspiegels in balans blijven. Wanneer er minder calcitonine wordt geproduceerd zal het parathyroïd hormoon afnemen. Wanneer het parathyroïd hormoon onvoldoende aanwezig is, kan er minder calcium opgenomen worden uit de darmen. Calcium wordt via de voeding of suppletie opgenomen in het lichaam. Dit gebeurt in de darmen. Een laag testosteron niveau wordt ook in verband gebracht met osteoporose. - Geslacht: Vrouwen hebben meer kans op het krijgen van osteoporose, met name na de menopauze. Dit komt door de afname van oestrogeen rond en na de menopauze. Hierdoor wordt de opname van calcium minder en zal de botafbraak sneller gaan.
- Leeftijd: Rond het vijftigste levensjaar begint de botmassa bij mannen en vrouwen af te nemen. Bij mannen is deze afname ongeveer 1% per jaar. Bij vrouwen zal dit de eerste 5 tot 10 jaar ongeveer 2% zijn. Hierna zal deze snelheid terugkeren naar ongeveer 1% per jaar. Ook senioren hebben meer kans op het krijgen van osteoporose. Bij deze groep kan dit komen door een tekort aan vitamine D en calcium. Vitamine D zorgt er namelijk voor dat calcium beter wordt opgenomen.
- Erfelijk bepaald: Wanneer iemand uit de directe familie osteoporose heeft wordt de kans op osteoporose hoger.
- Ziektes: Bepaalde ziektes kunnen osteoporose veroorzaken. Een voorbeeld hiervan is chronische nierinsufficiëntie. In dit geval kan de opname van calcium verminderd zijn. Ook kan de uitscheiding van calcium via de nieren hoog zijn. Het gevolg is een tekort aan calcium. Een ander voorbeeld is een hyperactieve schildklier. Hierdoor kan de botafbraak groter worden dan de botopbouw.
Osteoporose en voeding
Om osteoporose te voorkomen en/of de botafname te verminderen is een gezond voedingspatroon belangrijk. Een gezond voedingspatroon is gevarieerd. Op deze manier komen alle voedingsstoffen via de voeding binnen. Met name calcium en vitamine D zijn belangrijk. Een adequate inname verkleint de kans op botbreuken en vermindering van het botverlies. Een adequate inname wil zeggen dat bij de inname van de laagste hoeveelheid van een voedingsstof er geen tekorten optreden.
Zonlicht kan vitamine D in de huid aanmaken. Dit geldt echter niet tijdens de wintermaanden. In deze periode is de ultraviolette straling niet sterk genoeg. Deze periode kan vitamine D die in de zomer is opgeslagen worden aangesproken. Voor bepaalde groepen zal deze voorraad niet voldoende zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor senioren en vrouwen die borstvoeding geven. Maar ook mensen die buiten lopen met gezichts- en lichaamsbedekking. Deze personen kunnen vitamine D niet voldoende aanmaken omdat de zon niet op hun huid schijnt. Daarnaast wordt de aanmaak van vitamine D in de huid geremd, wanneer deze geleidelijk bruin wordt. Mensen met een goed gebruinde of donkere huidskleur kunnen dan ook minder goed vitamine D aanmaken. Deze groepen zullen een extra aanvulling van vitamine D nodig hebben naast de voeding.
Beweging en osteoporose
Voldoende beweging is van belang om de botafname te beperken. Door beweging worden de botten belast en wordt de botafbraak vertraagd. Dit zorgt voor sterkere botten. Met name botbelastende activiteiten kunnen gunstig zijn. Dit omdat bij botbelastende activiteiten de botten het lichaamsgewicht moeten dragen. Voorbeelden van botbelastende activiteiten zijn hardlopen, schaatsen en tennissen.
Diagnose osteoporose
Er bestaan verschillende onderzoeken die kunnen vaststellen of er sprake is van osteoporose of osteopenie. De meest gebruikte meting is de dual energy X-ray absorptiometry (DXA). Deze DXA meting is eenvoudig en duurt ongeveer 5 tot 10 minuten. Bij deze meting wordt gebruik gemaakt van röntgenstraling. De hoeveelheid straling die wordt gebruikt is ongevaarlijk. Bij deze meting wordt de botmineraaldichtheid gemeten. Wanneer dit bekend is, kan bepaald worden of er sprake is van osteoporose.
Een ander onderzoek is de Quantitative Computer Tomography (QCT). Ook bij dit QCT onderzoek wordt gebruik gemaakt van röntgenstraling. Deze QCT meting is preciezer dan de DXA meting. De hoeveelheid straling die gebruikt wordt bij de QCT is echter groter. Met dit onderzoek kan de botdichtheid en het botvolume worden gemeten.
Bovenstaande twee onderzoeken hebben de voorkeur boven de andere methoden. Andere methoden om osteoporose vast te stellen zijn de single-energy absorptiometry (SXA) en de quantitative ultrasound (QUS).
Behandeling osteoporose
Bij osteoporose is het belangrijk de botafbraak te verminderen en botbreuken te voorkomen. Naast een gezonde leefstijl, dat wil zeggen gezonde voeding en voldoende beweging, kan gebruik worden gemaakt van geneesmiddelen. Deze geneesmiddelen remmen met name het botontkalkingsproces.
Een aantal van deze geneesmiddelen zijn:
- Bisfosfonaten: Deze bisfosfonaten zorgen er voor dat de cellen die de botten afbreken geremd worden. Het gevolg hiervan is dat de botmassa stijgt. Daardoor wordt de kans op pijn en botbreuken kleiner. Zo is gebleken dat bisfosfonaten de kans op een heupfractuur verlagen.
- Selectieve oestrogeen receptor modulatoren: Deze selectieve oestrogeen receptor modulatoren kunnen zich aan oestrogeenreceptoren binden. Hierdoor kunnen ze de oestrogene activiteit in cellen verhogen of verlagen. Het gevolg van deze selectieve oestrogeen receptor modulatoren is dat de botafbraak geremd wordt. Hierdoor worden de botten sterker en wordt de kans op botbreuken kleiner.
- Parathyroïd Hormoon Preparaten: Deze preparaten stimuleren de botvorming en de opname van calcium. Parathyroïd hormoon wordt met name bij ernstige osteoporose gebruikt.
Onderzoek osteoporose
- Tienermeisjes die roken bouwen minder botmassa op tijdens de belangrijke groeiperiode. Dit verhoogt het risico op osteopenie en osteoporose op latere leeftijd.
- Vrouwen die vroeg in de overgang komen hebben meer kans op osteopenie en osteoporose. Ook is gebleken dat deze groep vaker botbreuken heeft.
Externe informatie osteoporose of producten
We zijn extern onderstaande boeken en producten, betreffende osteoporose en/of osteopenie, voor u tegengekomen:
- Uw voedingsplan. Nederlands, 80 pagina’s, DietCetera. Geeft concrete adviezen en aanwijzingen om osteoporose en osteopenie tegen te gaan of te vertragen.
- Beter leven, botontkalking. Auteurs R. Vervoort & C. Gofferje-Vervoort, Nederlands, 255 pagina’s. De schrijvers werken aan preventie van osteoporose, door beter te eten, beter te bewegen en een betere leefstijl te ontwikkelen.
- Nieuw licht op vitamine D en chronische ziekten. Auteur Dr. Gert E. Schuitemaker, Nederlands, 104 pagina’s. De schrijver is apotheker en doctor in de geneeskunde. Er wordt uitgebreid ingegaan op alle facetten van vitamine D. Op de relatie met onder meer osteoporose, kanker en hart- en vaatziekten. Op de juiste dagdosis om het risico op deze aandoeningen te verkleinen.
- Osteoporose, diagnose en behandeling. Nederlands, 124 pagina’s. Deze pocket geeft antwoord op veel vragen over osteoporose. Hoe wordt de diagnose gesteld? Wat kunt u zelf doen om uw botten sterker te maken? Welke medicijnen en therapieën zijn er?
- Zorgboek Osteoporose. Nederlands, 206 pagina’s. Met dit boek weet u wat u te wachten staat als u osteoporose hebt of denkt te hebben. U weet wat u kunt en mag verwachten. Naast de informatie uit de richtlijnen krijgt u ook tips en adviezen over de zelfzorg. Een gezonde leefstijl en vooral veel bewegen is erg belangrijk.
- Osteoporose Formula. Kruidentinctuur ter ondersteuning van de behandeling van osteoporose, botontkalking, lage rugpijn, chronische vermoeidheid, kouwelijkheid, vitamine D tekort.
- Joint Support is een totaaloplossing voor ondersteuning van je gewrichten. Het bevat alle belangrijke stoffen die in een gewrichtsformule behoren van de hoogst haalbare kwaliteit, in de juiste wetenschappelijke doseringen en onderlinge verhoudingen. Plantaardige glucosamine HCL , chondroïtine , OptiMSM®, UCII® Collageen type II, vitamine C en mangaan.
- Bone Support bevat alle botmineralen in optimale doseringen in een formule voor het behoud van sterke botten.
Weten hoe en met welke voeding u de kans op osteoporose en osteopenie kunt verminderen of remmen?
De door uw DietCetera diëtist uitgeschreven voedingsadviezen en uw voedingsplan in een persoonlijk boek kunt u eenvoudig via onderstaande ‘diensten voor dit voedingsdoel’ bestellen. De adviezen zijn specifiek gericht op volwassenen van 18 t/m 70 jaar.
Diensten voor dit voedingsdoel
Product type | Prijs | |
---|---|---|
Uw Voedingsplan
|
€ 29,95 |
>> Bestellen |
Voedingsadvies
|
€ 9,95 |
>> Bestellen |
Weekmenu
|
€ 11,95 |
>> Bestellen |
Variatielijst
|
€ 12,95 |
>> Bestellen |
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.