Natrium
Natrium komt voornamelijk voor in de vorm van keukenzout. In het lichaam vervult natrium samen met andere mineralen verschillende functies. Natrium is een zogenaamd elektrolyt dat samen met chloride (een andere voedingsstof) in de voeding voorkomt. Een elektrolyt is een mineraal dat oplost in water. Bij het oplossen in water heeft natrium een elektrische lading. Deze lading is voor natrium positief. Chloride heeft een negatieve lading. Natrium en chloride vormen dan samen een neutrale stof. Natrium en chloride vormen samen zout. De voedingsstoffen natrium en kalium zijn positief geladen elektrolyten. Door de elektrische lading kan natrium zich makkelijk in het lichaam verplaatsten. Een mineraal behoort niet tot het planten of dierenrijk. Het is een niet-levende stof oftewel anorganisch. Stoffen zijn anorganisch of organisch. Organische stoffen zijn afkomstig van levende wezens en hun dode resten. Het gaat om eiwitten, koolhydraten, vetten en vitamines. Deze zijn nodig voor de groei en instandhouding van het lichaam. Hier zijn ook anorganische stoffen voor nodig. Anorganische stoffen zijn afkomstig van levenloze materialen. Naast vocht gaat het om mineralen (macromineralen) en spoorelementen (micromineralen). Dit zijn voedingsstoffen die in kleine hoeveelheden voorkomen in de voeding. De behoefte die het lichaam heeft aan anorganische stoffen is onderzocht. Mineralen en spoorelementen kunnen worden aangetoond in de menselijke weefsels.
Het lichaam kan mineralen en spoorelementen niet zelf maken. Wel zijn er een aantal essentieel voor het lichaam. Dat wil zeggen dat ze absoluut noodzakelijk zijn voor het functioneren. Nog niet van alle stoffen is aangetoond dat ze essentieel zijn. Met betere onderzoekstechnieken worden in de toekomst mogelijk meer noodzakelijke mineralen en spoorelementen ontdekt. Mineralen en spoorelementen verschillen in de hoeveelheid die het lichaam ervan nodig heeft. Dagelijks zijn enkele honderden milligrammen tot een gram mineralen nodig. 1 milligram is 0,001 gram. Van spoorelementen zijn enkele microgrammen tot tientallen milligrammen nodig. 1 microgram is 0,001 milligram. Ongeveer 4% van het menselijk lichaam bestaat uit mineralen en spoorelementen. Natrium speelt een aantal belangrijke rollen in het lichaam. In het Engels wordt natrium sodium genoemd. Natrium doet veel in samenwerking met chloride, kalium en fosfor. De andere bovengenoemde voedingsstoffen zijn ook mineralen.
Waar zit natrium in?
Natrium komt voornamelijk voor in de vorm van keukenzout. Keukenzout bestaat uit chloride en natrium. Dit wordt ook wel natriumchloride genoemd. Keukenzout is hetzelfde als tafelzout. Alleen is tafelzout fijner van vorm. Dit maakt het handiger om het over de maaltijd heen te doen. Bij JOZO tafelzout is jodium toegevoegd. Jodium is ook een mineraal dat essentieel is voor het lichaam. Natrium komt in bijna alle producten voor. Dit kan van nature zo zijn of door toevoeging vanuit de voedingsindustrie. In de meeste gevallen wordt zout toegevoegd aan producten. Daarnaast wordt het vaak thuis tijdens het koken of na de bereiding van eten toegevoegd. Ook aan tafel kan op het eten zout worden toegevoegd. Gemiddeld komt 75% van onze zoutinname uit voedingsmiddelen en 25% wordt zelf toegevoegd tijdens de bereiding of aan tafel.
Functie natrium
Natrium zorgt ervoor dat een aantal processen in balans wordt gehouden. Dit wordt vaak gedaan in samenwerking met kalium of chloride.
Kalium:
- Osmotisch evenwicht: Osmose is een proces waarbij water door middel van suiker of zout zich verplaatst tussen de cellen en de omliggende weefsels. Natrium bevindt zich voornamelijk buiten de cellen, in de bloedbaan en de omliggende weefsels. Kalium daarentegen bevindt zich in de cellen. Op die manier zorgen natrium en kalium voor een evenwicht. Zodra de concentratie kalium in de cel te hoog wordt ten opzichte van de concentratie buiten de cel, verplaatst water zich met de cel in. Op die manier wordt de kaliumconcentratie als het ware verdunt. Water kan vrij passeren door de celwand heen in tegenstelling tot veel andere stoffen. Op deze manier zorgt water voor een evenwicht. Dit evenwicht wordt het osmotisch evenwicht bedoeld. Het osmotisch evenwicht is nodig om de cellen goed te laten functioneren.
- Geleiding van zenuwprikkels: Dit is belangrijk voor het goed functioneren van het lichaam. Alles in het lichaam wordt aangestuurd door de hersenen. Hersenen communiceren met het lichaam via de zenuwen. Die lopen overal in het lichaam. Als iemand met de computermuis over het computerscherm heen wil gaan, sturen de hersenen dit aan. De zenuwen geven de arm en hand de opdracht om de muis te bewegen. Als deze zenuwen niet goed functioneren, zullen er problemen in het uitvoeren van bewegingen/handelingen kunnen optreden.
- Samentrekking van spieren: Een belangrijke spier in het lichaam is de hartspier. Kalium en natrium zorgen ervoor dat de spier goed functioneert. Een tekort aan kalium kan tevens leiden tot hartritme stoornissen of in het ergste geval een hartstilstand. Hieruit blijkt dat de samenwerking tussen kalium en natrium belangrijk is.
Chloride:
- Zuur-base evenwicht: Natrium zorgt samen met chloride voor een evenwicht van zuren en basen in het bloed. Dit evenwicht is essentieel voor de werkzaamheid van allerlei processen in het lichaam. Als het evenwicht omslaat naar de zure kant, kan dat tot klachten leiden. Symptomen zoals haaruitval, allergie, huidklachten, vermoeidheid en migraine. Het is belangrijk om een goed evenwicht te hebben en te behouden.
- Voeding: De combinatie van natrium en chloride werkt eetlustopwekkend. Een voorbeeld is keukenzout. Tevens is zout ook de belangrijkste smaakversterker. Ook is zout een goed middel om producten langer houdbaar te maken. Doordat natrium vocht onttrekt uit een product kunnen bacteriën niet op het product groeien.
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) natrium
De Gezondheidsraad geeft per voedingsstof aanbevelingen over de hoeveelheid die gezonde mensen dagelijks nodig hebben. Voedingsstoffen zijn bijvoorbeeld vitamines en mineralen. De Gezondheidsraad is een adviescollege van de overheid. Deze voedingsnormen worden gegeven als Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH). Voor natrium is geen exacte aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vastgesteld. De Gezondheidsraad stelt wel een advies van een maximum van 6 gram aan zout vast. Deze 6 gram zout dient niet verward te worden met 6 gram natrium. 1 gram zout bevat 0,4 gram natrium. Dit houdt in dat de bovengrens voor natrium 2,4 gram per dag is.
Natrium tekort
Een tekort aan natrium komt bijna niet voor. Dit komt doordat natrium in bijna alle voedingsmiddelen voorkomt. Een natrium tekort kan wel ontstaan bij ernstige diarree of bij andere extreme verliezen. Bijvoorbeeld via zweet bij een langdurige inspanning. Door een tekort aan natrium ontstaat de kans op uitdroging. Daarom is het belangrijk om bij diarree en bij intensief sporten extra te drinken. Dit zorgt ervoor dat de hoeveelheid lichaamsvocht weer op peil komt. Naast drinken is het ook belangrijk om zout in te nemen om de tekorten aan te vullen.
Teveel natrium
Teveel aan natrium en daarmee zout in het lichaam kan tot heel wat gevolgen leiden. Meestal wordt een teveel aan natrium uitgescheiden via de urine. Of het gaat verloren bij transpiratie. Als dit niet of onvoldoende gebeurt kan het volgende plaats vinden:
- Oedeem: Door een hoge inname van natrium kan het lichaam vocht gaan vasthouden. Dit komt door de werking van osmose. Hierdoor ontstaat oedeem. Oedeem is een plek waar vocht wordt vastgehouden. Een symptoom van oedeem is dikke enkels.
- Hoge bloeddruk: Veel natrium kan de bloeddruk verhogen. Een hoge bloeddruk verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. De bloeddruk zorgt ervoor dat het bloed met een bepaalde druk door het lichaam worden gepompt. Als deze druk te hoog is, kunnen kleine bloedvaatjes gaan scheuren. Ook is de kans groter dat vetten tegen de bloedwand worden aangedrukt. Hierdoor kan vet zich gaan ophopen. Dit staat beter bekend als slagaderverkalking. Een ander woord hiervoor is artherosclerose.
- Nierbeschadiging: de nieren zorgen ervoor dat afvalstoffen en overige stoffen via de urine het lichaam verlaten. Als natrium te veel in het lichaam aanwezig is, wordt het ook via de urine afgevoerd. Een teveel aan natrium is slecht voor de nieren. Deze worden namelijk overbelast en kunnen daardoor beschadigd raken. De nieren bestaan uit zeer kleine vaten die worden beschadigd door het natrium.
- Botontkalking: Botten bestaan uit calcium en fosfor. Een teveel aan natrium kan ook leiden tot botontkalking. Dit komt doordat calcium samen met natrium via de urine wordt uitgescheiden.
Risicogroepen met natrium
Nierpatiënten
Mensen die een nierziekte hebben, dienen extra op te letten met de zoutinname. Doordat de nieren hier al beschadigd zijn, kunnen de afvalstoffen niet goed opgeruimd worden uit het lichaam. Daarvoor hebben nierpatiënten vaak een zoutbeperkt dieet.
Mensen met overgewicht
Mensen met overgewicht hebben vaak een hogere bloeddruk. Deze hoge bloeddruk kan verhoogd worden door een extra inname van zout. Dit verhoogt de kans op hart- en vaatziekten.
Ouderen
Oudere mensen hebben vaak een verminderde nierfunctie. De nier kan niet meer voldoende zouten en afvalstoffen afvoeren via de urine. Het is verstandig voor ouderen om minder zout te nuttigen.
Stofwisseling natrium
Natrium komt via de voeding binnen door zoutinname. In de maag wordt de voeding afgebroken. In de darmen kan natrium worden opgenomen. Uit de darmen komt natrium in de bloedbaan. Door middel van het bloed wordt natrium gebracht op de plek waar dat nodig is.
Wisselwerking natrium
Natrium werkt veel samen met kalium en chloride zoals hierboven beschreven staat. Daarnaast werkt natrium ook goed met andere de volgende vitamines en mineralen:
- Vitamine B6;
- Vitamine D;
- Magnesium;
- Calcium;
- Fosfaat.
Invloed van bereiden en bewaren mineralen
Voedingsmiddelen raken wel eens mineralen kwijt tijdens het bereidingsproces. Vooral koken kan verlies van mineralen tot gevolg hebben. Het verlies wordt niet veroorzaakt door de verhitting, maar door de uitloging. Uitloging is het oplossen van voedingsstoffen in (kook)vocht. Eten verliest geen mineralen tijdens het bewaren.
Natrium supplementen
Supplementen zijn producten in de vorm van pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes. Meestal worden ze gebruikt als aanvulling op de dagelijkse voeding. Ze kunnen een vitamine, mineraal of bioactieve stof bevatten (vitamine C pil). Ook kunnen ze een combinatie hiervan bevatten (Multi vitaminepil). Een bioactieve stof heeft een gezondheid bevorderend effect, maar is niet noodzakelijk voor het lichaam. De voedingsstoffen in supplementen zijn kunstmatig. Toch hebben ze dezelfde werking als de stoffen die van nature in eten en drinken voorkomen. Mineralen uit supplementen worden vaak makkelijker opgenomen dan mineralen uit eten. Mineralen in voedingsmiddelen zijn vaak verbonden met andere stoffen. Door de spijsvertering worden de mineralen losgemaakt, zodat het lichaam ze kan opnemen. Dit lukt niet altijd helemaal. Hierdoor verlaat een gedeelte ongebruikt het lichaam. Kunstmatige mineralen in supplementen hoeven niet meer losgemaakt te worden. Daardoor kunnen ze makkelijker worden opgenomen. Dit wil overigens niet zeggen dat een mineralenpil beter is dan gezonde voeding. Over het algemeen is zo’n pilletje niet nodig, mits er gezond en gevarieerd wordt gegeten. Supplementen dienen niet als vervanging van voeding gezien te worden. Het is belangrijk suppletie te gebruiken als aanvulling van een gezonde voeding en leefstijl. Er zijn echter wel groepen voor wie aanvulling zinvol kan zijn. Sommige mensen vinden het toch prettig om Multi supplementen te gebruiken. Bijvoorbeeld tijdens verkoudheid of griep. Het is dan wel raadzaam om niet boven de maximale veilige dosis per dag uit te komen. Voor natrium is dit 2,4 gram per dag.
Onderzoek natrium
Naast de bovenstaande feiten zijn er ook veel onderzoeken gedaan naar natrium en de effecten in het lichaam. Hieronder worden de onderzoeken kort uitgelegd.
- Uit Duits onderzoek blijkt dat niet alleen de nieren het overschot aan natrium uit het lichaam haalt. Ook de huid en het immuunsysteem helpen hierbij. Het immuunsysteem wordt ook wel afweersysteem genoemd. Dit systeem zorgt ervoor dat het lichaam beschermt is tegen virussen en bacteriën. In relatie tot natrium zorgt het immuunsysteem ervoor dat bepaalde cellen in het lichaam worden geactiveerd zodra het natrium niveau te hoog is. Hierdoor wordt het natrium afgevoerd. De huid daarentegen kan natrium opslaan in het bindweefsel onder de huid. Dat blijkt uit onderzoek. Het bindweefsel is de onderhuidse vetlaag van het lichaam. Het vet biedt het lichaam isolatie.
- Hetzelfde Duitse onderzoek toont ook aan dat de huid en het immuunsysteem helpen bij de regulatie van de bloeddruk. Onderzoek bij mensen liet zien dat als men een hoge bloeddruk had ook grote hoeveelheden zout was opgeslagen.
- Uit een onderzoek is gebleken dat de inname van zout geen invloed heeft op de kans op hart- en vaatziekten. De studie duurde 8 jaar en in de verschillende groepen zijn geen verschillen gevonden. Evenals het effect op de bloeddruk bleef gelijk. Critici hebben een groot discussiepunt aangehaald bij dit onderzoek. Het viel hun op dat er geen rekening gehouden is met de lichaamsbeweging en de lengte van mensen. Daarom dient er voorzichtig te worden omgegaan met uitspraken over zout en hart en vaatziekten.
- Uit onderzoek blijkt dat mensen in Nederland gemiddeld zo’n negen gram zout per dag binnenkrijgen. Fabrikanten stoppen nog steeds te veel zout in de voeding. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van de Consumentenbond. De Gezondheidsraad adviseert om elke dag maximaal zes gram zout te consumeren. Volgens deskundigen heeft men maar zo’n één à twee gram per dag nodig.
Externe informatie natrium of producten
We zijn extern onderstaande boeken, betreffende natrium, voor u tegengekomen:
- Minder zout, meer smaak. Auteur Arnoud Odink, Nederlands, 55 pagina’s. Dieetkok Arnoud Odink vertelt hoe u een zoutarme en toch smakelijke maaltijd op tafel kunt toveren.
- Lekker eten met minder zout. Auteur Stichting Voedingscentrum Nederland, Nederlands. Met de 56 recepten en handige kruiden- en specerijentabellenleer je hoe eenvoudig het is om lekkere gerechten met minder zout op tafel te zetten.
- Ongezouten zuiderhoek. Auteurs Olga Zuiderhoek & Ingrid Harms, Nederlands, 160 pagina’s. Naast de beginnersrecepten van Olga bevat dit boek interviews met zoutdeskundigen, recepten van sympathiserende kookexperts, en een aantal wetenswaardigheden over die grote boosdoener, zout.
- Spice Wise. Auteur Michel Hanssen, Nederlands, 200 pagina’s. SVH Meesterkok Michel Hanssen laat zien dat de juiste kruiden en specerijen zout overbodig maken. Alle recepten in dit boek zijn dan ook zonder toegevoegd zout.
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.