Stoma
Stoma is een kunstmatige uitgang op het lichaam. De term stoma is afkomstig uit de Griekse taal. Het betekent mond of opening. Het verbindt een lichaamsholte met de buitenwereld. Als er over een stoma wordt gesproken, wordt hier meestal een stoma van de darm mee bedoeld. Op de uitgang is een stomazakje geplakt, die de ontlasting kan opvangen. Dit zakje wordt eens in de zoveel tijd vervangen. Er kan ook een geplaatst zijn voor de ademhaling, urinewegen of galwegen. Een uit de dikke darm heet een colostoma. Een uit de dunne darm heet een ileostoma. En een uit de urinewegen heet een urinestoma.
Het krijgen van een stoma is voor veel mensen een vervelende ervaring. Acceptatie dat er tijdelijk of definitief een stoma wordt aangelegd, kan moeilijk zijn. Er bestaat soms angst dat het hulpmiddel een belemmering wordt voor alledaagse dingen zoals sporten of uitgaan. Toch heeft het voornamelijk als doel om klachten te verminderen en het leven draaglijker te maken.
Al eeuwenlang worden er bij mensen stoma’s aangebracht. Dat het in het verleden bij veel mensen nodig was, kwam voornamelijk omdat er veel oorlogen waren. Hierbij werd flink gevochten, waarbij mensen gewond raakten. Eerst vooral door zwaardwonden. Later waren dat voornamelijk schotwonden. Zo werden er in eerste en tweede wereldoorlog behoorlijk wat stoma’s aangelegd. Door verwondingen werd de darm beschadigd en was een stoma de enige oplossing. Uit oude boeken blijkt dat de eerste al 350 jaar voor Christus werd aangelegd.
Ongeveer 32.000 Nederlanders hebben op dit moment een stoma. Per jaar komen daar tussen de 6.000 en 9.000 mensen bij. Over de hele wereld hebben een zo’n 1,3 miljoen mensen een stoma. Wanneer er een stoma is aangelegd, hoeft dat niet altijd definitief te zijn. In sommige gevallen wordt er een tijdelijk stoma aangelegd. Een tijdelijke stoma wordt aangelegd als een deel van de darm rust nodig heeft door bijvoorbeeld een ontsteking. Om beter te begrijpen waarom een stoma aan de darm nodig kan, is het handig om allereerst te weten hoe het maagdarmkanaal in elkaar zit.
Het maagdarmkanaal
Het maagdarmkanaal loopt populair gezegd; vanaf de mond tot de kont (de anus). Dit wordt ook wel het spijsverteringsstelsel genoemd. Dit kanaal heeft als doel om voedingsstoffen en vocht uit voeding en dranken op te nemen. Wanneer er iets gegeten wordt, gaat dit via de mond naar de slokdarm. Vanaf de mond begint de afbraak van voedingsstoffen door speeksel. De slokdarm loopt over in de maag. In kleine beetjes geeft de maag wat voedselbrij af aan de dunne darm. De voedselbrij is een papachtig voedingsmengsel in de maag. In de dunne darm begint de daadwerkelijke afbraak van voeding en opname van voedingsstoffen. De dunne darm is maar liefst 6 meter lang. Door middel van peristaltiek beweegt de voedselbrij zich steeds verder door de darm. Peristaltiek is het samenknijpen van de darm. Nadat de voedselbrij de zes meter lange darm gepasseerd is, komt het in de dikke darm terecht. De dikke darm is een stuk minder lang en heeft voornamelijk als doel om vocht op te nemen. Wanneer de ontlasting door de dikke darm heen is, komt het aan bij endeldarm. Dit stuk darm fungeert als opslagplaats voor ontlasting. Wanneer er veel ontlasting in de endeldarm zit, krijgt iemand het gevoel “aandrang te hebben”. De ontlasting verlaat het lichaam via de anus.
Oorzaken stoma
Als er een stoma op de darm wordt aangebracht, komt dat meestal door een ziekte of ontsteking. Oorzaken om een stoma aan te leggen zijn:
- Darmkanker: Kanker in de darm kan het noodzakelijk maken om een stoma aan te leggen. Darmkanker zit meestal in de dikke darm. Met een operatie wordt een deel of de gehele dikke darm verwijderd. Als de hele dikke darm verwijderd wordt, kan de anus niet meer als uitgang zijn werk doen. Er wordt dan een stoma aangebracht. Soms wordt er slechts een deel van de darm verwijderd. De twee uiteinden worden dan aan elkaar gehecht. Om deze hechtingsplaats rust te geven om te herstellen, wordt een tijdelijke stoma aangelegd.
- Darmontsteking: De ziekte van Crohn of colitis ulcerosa zijn darmziekten waarbij de darm chronisch ontstoken kan zijn. Chronisch betekent dat het langdurig aanhoudt. Als de ontsteking met medicijnen niet onderdrukt kan worden, is een operatie noodzakelijk. Het ontstoken deel wordt dan verwijderd. Evenals bij darmkanker wordt er soms een tijdelijke stoma aangebracht.
- Ernstige verstopping: Verstopping van de darm wordt ook wel obstipatie of constipatie genoemd. De ontlasting blijft dan te lang in de darm zitten. Door middel van de juiste voeding of laxantia kan verstopping verholpen worden. Laxantia zijn laxerende middelen. In uitzonderlijke gevallen gaat de verstopping niet over. Dit kan er voor zorgen dat er operatief een deel van de darm verwijderd moet worden.
- De ziekte van Hirschprung: De ziekte van Hirschprung is een aangeboren afwijking aan de zenuwen van darmen. Deze zenuwen zouden er voor moeten zorgen dat de darm peristaltische bewegingen maakt. Dit zijn bewegingen die ervoor zorgen dat de ontlasting door de darm wordt vervoerd. Bij de ziekte van Hirschprung ontbreken bepaalde zenuwen. Hierdoor blijft ontlasting vastzitten in de darm. Deze aandoening ontstaat bij baby’s van enkele weken oud. De baby krijgt een dikke buik en zal veel huilen vanwege buikpijn. Een operatie waarbij een deel van de darm verwijderd wordt, is dan vaak noodzakelijk.
- Een ongeval of wond: De darm kan beschadigd raken door een ongeval. Denk bijvoorbeeld aan een auto-ongeluk of een steekwond.
- Een dwarslaesie: Door een gebroken nek of rug kan iemand (deels) verlamd raken. Hierdoor kan er incontinentie optreden. Dit wil zeggen dat urine en ontlasting niet meer opgehouden kan worden. Een stoma is in dat geval noodzakelijk.
- Multiple sclerose (MS): MS is een aandoening aan de zenuwen. Zenuwimpulsen naar de darmen werken dan soms niet goed meer. De darm kan dan onvoldoende peristaltische bewegingen maken. Dit kan zorgen voor ernstige obstipatie of incontinentie.
- Spierziekten: Bij sommige spierziekten kan de peristaltiek ernstig verstoord zijn. Dit komt omdat de darm ook spieren bevat. Deze spieren zorgen voor de peristaltiek. Als dit verstoord is, kan dat ernstige verstopping veroorzaken. In bepaalde gevallen wordt er dan een stoma aangelegd. Een voorbeeld van een spierziekte is ALS.
Aanleggen van een stoma
Het aanleggen van een stoma gebeurt altijd door middel van een operatie. Dit zal onder volledige narcose zijn. Door een opening in de buikwand wordt een deel van de darm verwijderd. Het (nieuwe) uiteinde van de darm wordt aan de buikwand vastgemaakt. Vanaf nu is dit de uitgang voor ontlasting. Hierop wordt een stomazakje vastgeplakt. Het andere deel van de darm wordt dicht gehecht. Om een deel van een darm rust te geven kan er ook een tijdelijke stoma zijn aangelegd. Wanneer de darm voldoende rust heeft gehad, wordt iemand opnieuw geopereerd. Het uiteinde van de darm dat als stoma heeft gediend, wordt aan het deel dat rust heeft gehad vastgemaakt. De ontlasting kan daarna weer via de anus het lichaam verlaten. Soms kan een tijdelijke toch niet worden opgeheven. Bijvoorbeeld als het deel darm dat rust krijgt onvoldoende hersteld. Ook komt het voor dat mensen er zelf voor kiezen om de stoma te houden. Omdat de stoma juist voor minder klachten heeft gezorgd.
Omgaan met een stoma
Het krijgen van een stoma kan een ingrijpende gebeurtenis zijn. Vaak is er al een tijd van ziekte aan vooraf gegaan. Het hebben van een stoma is daarnaast voor veel mensen een moeilijk onderwerp omdat het gênant of moeilijk bespreekbaar kan zijn. Ook de wetenschap dat een stoma in bepaalde situaties blijvend is, is voor sommigen moeilijk te accepteren. Toch heeft een stoma als doel om juist te zorgen voor minder klachten. Bij de darmziekte colitis ulcerosa kan de dikke darm langdurig ontstoken zijn. Dit geeft problemen als buikpijn, diarree, gewichtsverlies en vermoeidheid. Door de gehele dikke darm te verwijderen, verdwijnt daarmee in principe ook de ziekte. Hierdoor verdwijnen vaak ook de meeste klachten.
Zodra iemand een stoma heeft, zijn er een aantal dingen die veranderd lijken te zijn, of waar op gelet moet worden:
- Verzorging van de stoma. Aan de stoma zit een stomazakje vastgeplakt. Aangezien hier ontlasting in terecht komt, dient het regelmatig geleegd en vervangen te worden. Tijdens het douchen of in bad gaan, kan het stomazakje er gewoon opblijven. Zeker voor mannen is het verstandig om eens in de zoveel dagen de huid rond de stoma te scheren. Dit in verband met het plakken van de stoma. Als er te veel haar groeit, plakt het stomazakje niet goed. Hierdoor zou het kunnen gaan lekken.
- Kleding. Vaak wordt gedacht dat met een stoma niet alle kleding meer te dragen is. In de praktijk valt dit reuze mee. De stomazakjes zijn erg flexibel en vallen niet op onder kleding. Het is wel belangrijk om het zakje regelmatig te legen. Er zijn daarnaast speciale banden of korsetten verkrijgbaar die het hebben van een stoma onzichtbaar maken.
- Sporten. De meeste sporten hoeven geen probleem te zijn met een stoma. Zelfs zwemmen, kan gewoon gedaan worden. Bij sporten waarbij de stoma vies zou kunnen worden is het verstandig het stomazakje goed vast te plakken en hem vlak ervoor te legen. Een aantal sporten kan beter vermeden worden. Voorbeelden hiervan zijn rugby of vechtsporten. Deze sporten kunnen een te grote belasting zijn voor de buikwand. Een stoma hoeft voor andere contactsporten zoals voetbal geen belemmering te vormen. Het is dan wel verstandig om een stomabeschermkap te gebruiken. Deze beschermkap zorgt er voor dat de stoma er niet af kan vallen of gaat lekken.
- Vakantie en reizen. Een stoma hoeft geen belemmering te zijn om te reizen of om op vakantie te gaan. Iemand met een stoma dient alleen iets beter voorbereid te zijn. Zorg voor voldoende stomazakjes en materiaal om de stoma schoon te houden.
- Seksualiteit. Het krijgen van een stoma kan onzekerheid over seksualiteit met zich mee brengen. Bijvoorbeeld over het mogelijk afschrikken van de partner met de stoma. Toch hoeft een stoma geen belemmering te zijn voor seks.
Voeding en een stoma
Een stomapatiënt kan in principe alles eten wat hij of zij lust. Een streng dieet is dus niet nodig. Over het algemeen gelden voor mensen met een stoma dezelfde voedingsrichtlijnen als mensen zonder stoma. Een gevarieerde voeding met veel groenten, fruit en voedingsvezels. Voedingsvezels worden ook wel vezels genoemd en zitten vooral in groenten, fruit en volkorenproducten. Voedingsvezels zorgen ervoor dat de spijsvertering goed werkt. Zeker voor mensen met een stoma zijn vezels dus erg belangrijk.
Er zijn wel wat voedingsmiddelen waar voorzichtigheid belangrijk is. Zo kunnen sommige producten voor verstopping zorgen. Deze kunnen vlak voor de opening van de stoma vast blijven zitten. Het is daarom belangrijk om eten goed te kauwen en rustig te eten. Een verstopping kenmerkt zich door veel buikpijn en geen of weinig ontlasting. Daarnaast kunnen een aantal producten extra gasvorming veroorzaken. Dit kan als vervelend worden ervaren aangezien het stomazakje hierdoor opzwelt. Stomazakjes hebben een luchtfilter. De extra gasvorming veroorzaakt in principe dus geen geurtjes.
Door veel te drinken en de buik te masseren kan verstoppen verholpen worden. Let er altijd op dat er voldoende gedronken wordt. Vocht wordt vooral in de dikke darm opgenomen. Als deze deels of geheel verwijderd is, wordt er dus minder vocht opgenomen. Het is normaal dat de ontlasting in het stomazakje dunner is dan normale ontlasting.
Voedingsstoffentekort bij een stoma
Door het krijgen van een stoma, of door de onderliggende ziekte kan er langere tijd te weinig zijn gegeten. Dit kan er voor zorgen dat er te weinig voedingsstoffen binnen zijn gekomen. Een te laag gewicht komt dan ook regelmatig voor. Soms kan het nodig zijn om naast normale voeding een drinkvoeding te gebruiken. Een drinkvoeding is een energierijk drankje met veel verschillende voedingsstoffen.
Door een stoma kan er een tekort aan ijzer in het lichaam ontstaan. De kans op een ijzertekort is vooral groot als er een deel van de dunne darm is verwijderd. Te weinig ijzer kan bloedarmoede veroorzaken. Bloedarmoede geeft klachten zoals vermoeidheid, duizeligheid en hoofdpijn. Zorg daarom voor voldoende ijzerrijke voedingsmiddelen met genoeg vitamine C. Vitamine C zorgt dat ijzer beter opgenomen kan worden.
Wanneer het laatste deel van de dunne darm verwijderd is, kan dat een tekort aan vitamine B12 veroorzaken. Dit komt omdat deze vitamine alleen wordt opgenomen in dit specifieke gedeelte van de darm. Suppletie van extra vitamine B12 of een injectie kan een tekort verhelpen of tegengaan. De huisarts kan door middel van bloedonderzoek na gaan of er sprake is van een tekort aan voedingsstoffen.
Door een stoma kan er ook veel zout verloren gaan met de ontlasting. Dit komt omdat zout met vocht grotendeels in de dikke darm wordt opgenomen. Wanneer deze deels of geheel verwijderd is, wordt zout dus niet goed opgenomen. Extra zout in de voeding is daarom belangrijk. Vooral wanneer de dikke darm in zijn geheel verwijderd is. Te weinig zout kan klachten als duizeligheid, slaapproblemen en vermoeidheid veroorzaken. Met wat kleine aanpassingen kan de hoeveelheid zout verhoogd worden.
Onderzoek stoma
- 45% van de stomadragers ervaren regelmatig problemen met hun stoma. Het stomazakje blijkt vaak niet optimaal te werken. Dit komt bijvoorbeeld doordat het zakje vacuüm trekt. Dit gebeurt doordat het zakje erop gemaakt is om vrijgekomen lucht te laten ontsnappen. Als het zakje vacuüm trekt, kan er geen ontlasting meer bij en kan het gaan lekken.
- Minder operaties en stoma’s door betere medicijnen bij chronische darmziekten. De behandelingen bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa worden steeds beter. Hierdoor is het minder vaak nodig om een operatie uit te voeren en een stoma aan te leggen.
Externe informatie stoma of producten
We zijn extern onderstaande boeken en producten, betreffende stoma, voor u tegengekomen:
- Leven met een stoma; handboek voor mensen met een stoma. Auteur Rietje Krijnen, Nederlands, 144 pagina’s.
- Baas op eigen buik. Auteurs Aat van der Leden & Corine Carmiggelt, Nederlands, 128 pagina’s. Dit boek beschrijft achtergronden, zoals medische aanleidingen en chirurgische technieken, als ook gevolgen voor de stomapatiënt. Zo komen aan de orde dagelijkse lichaamsverzorging, werken met een stoma, sexualiteit, kinderen krijgen, sport en spel.
- Relatie en seksualiteit met een stoma. Auteur Eliene Roelse, Nederlands, 88 pagina’s. Het hebben van een stoma levert lichamelijke ongemakken en problemen op. Maar wat betekent het in relaties, voor de intimiteit en de seksualiteit?
- 10 Tipps, die das Leben mit einem Stoma einfacher machen, e-BOOK. Auteur Thomas Straub, Duits.
- Trizz geurabsorptie hoesjes voor stoma-zakjes. Deze speciale Trizz® hoesjes zijn gemaakt om ongewenste geuren die kunnen optreden bij stoma-zakjes, uit de lucht te zuiveren. De microscopisch kleine poriën in de Trizz®-vezels trekken de geuren aan en absorberen ze als een filter. Daardoor zult u eventueel vrijkomende geuren niet ruiken, en dat draagt bij aan een belangrijk gevoel van vertrouwen en bewegingsvrijheid.
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.