Nierstenen
Nierstenen kunnen zeer pijnlijk zijn. Mensen die een niersteen hebben gehad hebben 50% kans om weer een niersteen te krijgen. Kleinere nierstenen worden uitgeplast maar grotere stenen kunnen vast blijven zitten. De stoffen waaruit nierstenen bestaan krijgt men dagelijks met de voeding binnen.
Functie van de nieren
De functie van de nieren is het zuiveren van het bloed in het lichaam. Bij lichamelijke processen ontstaan afvalstoffen. De nieren halen deze afvalstoffen en het overtollig vocht uit ons bloed. Deze afvalstoffen worden uit de nieren in de blaas opgeslagen in de vorm van urine. Het lichaam raakt de afvalstoffen en vocht kwijt op het moment dat de urine wordt uitgeplast.
Wat zijn nierstenen?
De afvalstoffen die door de nieren uit het bloed worden gehaald bevatten onder andere zouten. In normale gevallen lossen deze zouten op in de urine. Nierstenen kunnen ontstaan wanneer deze zouten uit de urine niet volledig oplossen. Er kan dan een neerslag ontstaan in de vorm van kristallen. Meestal verlaten deze kristallen het lichaam met de urine. Soms zijn ze te groot en kunnen ze uitgroeien tot een steen. Nierstenen kunnen voorkomen in de nier, de urineleider en/of de blaas. Nierstenen geven pas klachten nadat zij zijn losgeraakt van de plaats waar ze zijn gevormd.
Nierstenen worden ook wel ureterstenen of blaasstenen genoemd afhankelijk van waar de steen zich bevindt. Medische termen zijn nefrolithiasis (niersteen) of urolithiasis (urinewegsteen).
Soorten nierstenen:
- Calciumzouten: zoals calciumoxalaat en calciumfosfaat (de term “calcium” is beter bekend als “kalk”). Dit is de meest voorkomende niersteen.
- Struvietstenen: deze bestaan uit ammonium-magnesiumfosfaat. Struvietstenen ontstaan ten gevolge van urineweginfecties.
- Urineazuurstenen: purine wordt door het lichaam afgebroken in urinezuur. Purine wordt in het lichaam gevormd bij de afbraak van cellen en vertering van voedsel.
- Cystinestenen: cystine is een aminozuur, zijnde een bouwsteen van eiwit.
Het is belangrijk om te weten om wat voor soort nierstenen het gaat om een juiste behandeling in te zetten.
Oorzaken nierstenen
De vorming van nierstenen kan diverse oorzaken hebben zoals:
- Werkomstandigheden: Mensen die een zittend beroep uitoefenen hebben meer kans op het ontwikkelen van nierstenen dan mensen die lichamelijke arbeid verrichten. Ook bij beroepen waarbij gewerkt wordt onder extreem hoge temperaturen (zoals koks of zeelieden welke benedendeks werken) is het risico op de vorming van nierstenen groter.
- Immobilisatie: Plotseling niet meer in staat zijn tot bewegen (bijvoorbeeld als gevolg van een dwarslaesie) zorgt ervoor dat de botten hun stevigheid verliezen. Daarbij komt veel calcium vrij en kunnen nierstenen ontstaan.
- Een voedingspatroon dat rijk is aan (dierlijk) eiwit en kilocalorieën (energie), en wanneer er te weinig wordt gedronken.
- Een te lage pH waarde (het lichaam heeft een bepaalde zuurgraad die wordt aangeduid met een pH waarde, deze afkorting is afkomstig van een Latijnse benaming) van de urine. Oorzaken daarvan kunnen een bacteriële infectie zijn of bepaalde eetgewoonten.
- (Aangeboren) ziekten zoals jicht, ziekte van Crohn (darmaandoening) en diabetes mellitus (suikerziekte).
- Erfelijke oorzaken, zoals te veel uitscheiding van calcium, oxaalzuur en urinezuur.
- Een te kleine hoeveelheid urine dat door het lichaam wordt geproduceerd.
- Afwijkingen in de urinewegen die vaak tot infectie leiden.
- Overgewicht/een te hoge BMI.
- Bepaalde soorten medicatie.
Symptomen nierstenen
De volgende symptomen kunnen zich voordoen bij nierstenen:
- Klachten die niet direct duiden op nierstenen, zoals een vage pijn achter in de rug. Het kan ook zijn dat de patiënt helemaal geen klachten ervaart.
- Vaker moeten plassen en meer aandrang voelen om te plassen. Soms een brandend gevoel gedurende het plassen.
- Acute niersteenkoliek (acute, hevige pijn in de flanken uitstralend naar de liezen).
- Rusteloosheid/bewegingsdrang (niet stil kunnen zitten).
- Koorts (bij complicatie door een infectie).
- Verhoogde hartslag en bloeddruk.
- Hematurie (bloed in de urine).
- Misselijkheid en overgeven.
Behandeling nierstenen
De meeste nierstenen verlaten het lichaam spontaan met de urine (ze worden uitgeplast). Hoe een bepaalde steen wordt behandeld, hangt af van de omvang en locatie. Bij patiënten die weinig tot geen klachten ervaren wordt vaak geadviseerd eerst af te wachten om te zien of de steen spontaan met de urine het lichaam verlaat. Het advies is dan om veel te drinken en te bewegen. Veel stenen kunnen klachten gaan geven en een acute niersteenkoliek veroorzaken terwijl de steen zich verplaatst in de urineleider. De extreme pijn van een niersteenkoliek wordt behandeld met voldoende sterke pijnstillers.
Een niersteen verlaat niet altijd spontaan het lichaam met de urine. In dat geval zal een arts bepalen welke behandeling vereist is. Er zijn een aantal medische mogelijkheden om te steen te verwijderen:
- Vergruizen: Het vergruizen van nierstenen gebeurt met een niersteenvergruizer. De niersteenvergruizer produceert krachtige schokgolven. Deze kunnen, heel precies worden gericht op de niersteen. Nadat de steen in hele kleine stukjes uit elkaar is gevallen wordt het gruis vanzelf uitgeplast. Voor deze behandeling is geen opname in het ziekenhuis nodig.
- Percutane verwijdering (percutaan betekent ‘door de huid’): De arts brengt een naald door de huid in het nierbekken. Daarna wordt een hol buisje in de nier gebracht. Via dit buisje kan de steen worden verpulverd met een boortje. Door dit zelfde buisje worden de kleine stukjes steen verwijderd.
- Een enkele keer kunnen stenen alleen verwijderd worden door middel van een operatie onder narcose. Bijvoorbeeld als de steen te groot is om uit zichzelf te passeren of als hij vast zit op een moeilijke plaats. Chirurgisch verwijderen van een niersteen wordt niet vaak meer toegepast.
- Bepaalde afwijkingen die nierstenen veroorzaken kunnen goed bestreden worden met behulp van medicijnen. Een voorbeeld van een afwijking kan zijn dat het lichaam te veel calcium uitscheidt met de urine. Medicijnen kunnen dan de uitscheiding van calcium verlagen en de kans op herhaalde niersteenvorming verminderen.
Het soort behandeling is onder andere afhankelijk van het soort steen. Zo wordt chirurgisch verwijderen vooral toegepast bij struvietstenen. Bij calciumstenen is het medicijn thiazide effectief.
Overgewicht en nierstenen
Overgewicht vergroot de kans op het ontwikkelen van nierstenen. Dit komt onder andere doordat bij overgewicht de hoeveelheid lichaamsvocht afneemt. Vetweefsel heeft een lager percentage vocht dus hoe meer vetmassa in het lichaam, hoe minder lichaamsvocht. Daardoor is de kans op uitdroging groter. Ook de samenstelling van de urine is bij overgewicht anders dan met een gezond gewicht. De verhouding tussen elektrolyten (zouten) in de urine is dan niet in balans. Ook de pH waarde (zuurgraad) is lager bij overgewicht, waardoor de kans op steenvorming groter is. Gewichtsverlies kan het risico op vorming van nierstenen verlagen. Wel is het noodzakelijk dat gewichtsverlies op een goede manier wordt bereikt. Het volgen van een crashdieet (waarbij in korte tijd veel gewicht wordt verloren) of een eenzijdig dieet met veel eiwitten, verhogen het risico op nierstenen. Het afvaldieet moet dus altijd gebaseerd zijn op het type niersteen en een gezonde voeding als uitgangspunt hebben.
Voeding en nierstenen
De vorming van nierstenen kan sterk afhankelijk zijn van een voedingspatroon met veel kilocalorieën (energie), zout en dierlijke eiwitten. Het grootste deel van de nierstenen zijn calciumstenen. Calciumoxalaatzouten zijn slecht oplosbaar in water (lichaamsvocht).
In het verleden kregen mensen met calciumstenen het advies om minder zuivelproducten te nemen. Dit advies is inmiddels achterhaald. De verklaring hiervoor is dat het calcium in de darm een verbinding aangaat met de stof oxalaat. Daardoor is er minder oxalaat beschikbaar voor opname in het bloed. Er komt dan minder oxalaat in de urine. Dit verkleint de kans op de vorming van calciumstenen. Oxalaat of oxaalzuur zit (met name) vooral in chocolade, rabarber, spinazie, postelein, noten, prei en citrusvruchten. Met je voeding krijg je altijd (een kleine hoeveelheid) oxalaat binnen.
Wel is het belangrijk, bij mensen die gevoelig zijn voor de aanmaak van nierstenen, om niet te veel calcium via de voeding binnen te krijgen. Door de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) calcium per dag aan te houden zal de inname van calcium niet te hoog zijn. Een beperking van de calciuminname is dan niet nodig.
Belangrijke aandachtspunten van voeding bij nierstenen zijn:
- Vocht: Om de urine te verdunnen en de nieren goed door te spoelen. Niet alle dranken zijn geschikt. Dranken met kunstmatige zoetstoffen moeten vermeden worden, omdat zij het tegenovergestelde effect hebben. Ze kunnen het moeilijk maken om de vochtbalans in het lichaam op peil te houden. Ook vruchtendranken, frisdranken en sportdranken zijn niet geschikt. Ze bevatten veel calorieën (energie) in de vorm van suikers en zorgen ervoor dat de zuurgraad van de urine uit balans raakt. Onder andere koffie, thee en vers sinaasappelsap verlagen juist de kans op nierstenen.
- Producten met dierlijk eiwit, omdat te veel (dierlijk) eiwit de vorming van urinezuurstenen bevorderen.
- Aandacht voor het zoutgebruik (natrium). Natrium is een onderdeel van zout. Door de inname van veel zout wordt de uitscheiding van calcium verhoogd. Dat zorgt voor een verhoogde kans op nierstenen.
- Oxaalzuurrijke producten beperken als er sprake is van calciumoxalaatstenen.
Bovenstaande punten zijn specifiek bedoeld voor calciumstenen. Voor de andere soorten nierstenen bestaan weer andere voedingsadviezen. Een diëtist kan u specifiek adviseren over de hoeveelheden en toegestane voedingsmiddelen die u mag gebruiken. Naast de specifieke adviezen bij nierstenen is het nodig een gezond en volwaardig voedingspatroon aan te houden. Ook het behalen en/of behouden van een gezond gewicht is belangrijk.
Onderzoek nierstenen
- Uit een onderzoek is gebleken dat het innemen van extra vitamine D in combinatie met calciumsupplementen mogelijk de kans op vorming van nierstenen laat afnemen. (Bras, J. 2014).
- Bij een ander onderzoek onder vrouwen na de overgang komt het belang van beweging naar voren. Zelfs kleine hoeveelheden beweging verlagen het risico op nierstenen tot maar liefst 31 procent. Ongeveer een uur hardlopen, drie uur wandelen of vier uur tuinieren per week blijkt al effectief. Ook blijkt dat bij vrouwen die meer dan 2.200 kilocalorieën per dag nuttigden het risico op nierstenen met 42 procent toenam. (Sorensen, M.D. et al. 2013)
Externe informatie nierstenen of producten
We zijn extern onderstaande boeken, betreffende nierstenen, voor u tegengekomen:
- No More Kidney Stones, e-BOOK. Engels, 288 pagina’s. Written by a team of experts in the field. This book includes the latest information on riskfactors, dietary and lifestyle choices, and state-of-the-arttreatments.
- Kidney Stone Disease. Engels, 249 pagina’s. The goal of this book is to educate the reader on the nuts and bolts of stone disease and to provide new and updated information to help them tackle this painful disease.
- Urinary Support ondersteunt je blaas en urinewegen en werkt dankzij het gepatenteerde cranberry extract Exocyan™ en overige toevoegingen tot wel 6 keer effectiever dan de meeste cranberry producten.
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.