Oedeem

 
Oedeem is een overmatige vochtophoping in het lichaam. Dit vocht zit in het weefsel tussen de cellen van het lichaam in. Normaal zou dit vocht vooral in de cellen horen te zitten. Het wordt veroorzaakt door een verstoord evenwicht in de aan- en afvoer van vocht. Er wordt meer vocht aangevoerd dan afgevoerd.
 

Hoe ontstaat oedeem?

Bij het ontstaan spelen twee systemen een belangrijke rol: het lymfesysteem en het bloedvatsysteem. Om goed te begrijpen hoe het ontstaat, worden deze twee systemen hieronder toegelicht.
 
Door het lichaam loopt een bloedvatsysteem, ook wel de bloedbaan of het bloedvatenstelsel genoemd. Hierin circuleert bloed, om alle delen van het lichaam van bloed te voorzien. Daarnaast bestaat er een lymfesysteem waar lymfe doorheen stroomt. Lymfe, ook wel lymfevloeistof genoemd, is een vloeistof die uit weefselvocht bestaat. Lymfe bevat ongeveer dezelfde bestanddelen als bloed, maar heeft een hogere concentratie eiwitten en het bevat geen rode bloedcellen. Hierdoor heeft lymfe niet de typische rode kleur zoals bloed. Het lymfesysteem zorgt ervoor dat vocht uit weefsels kan worden afgevoerd. Vocht wordt door de bloeddruk uit de bloedvaten geperst en komt zo in het weefsel terecht. Denk aan spieren die van bloed moeten worden voorzien. De bloeddruk is de druk die wordt uitgeoefend op de wanden van de bloedvaten. De lymfevaten nemen het vocht dat uit de aderen wordt geperst uit het weefsel op. Waar de grote lymfevaten elkaar kruisen, bevinden zich lymfeknopen. Lymfeknopen liggen dichtbij organen en op centrale plekken in de armen, benen en nek. Lymfeknopen worden ook wel klieren genoemd. Deze klieren filteren de lymfevloeistof en halen er lichaamsvreemde stoffen uit zoals bacteriën. In de klieren worden witte bloedcellen gemaakt. Witte bloedcellen spelen een belangrijke rol in het afweersysteem. Het afweersysteem is een verdedigingssysteem die het lichaam beschermt tegen indringers zoals bacteriën en andere lichaamsvreemde stoffen. Witte bloedcellen zijn cellen van het afweersysteem die zich in het bloed of lymfevloeistof bevinden.
 
Wanneer er teveel vocht in de goed functionerende lymfevaten zit, kan het lymfesysteem het niet verwerken, waardoor verstopping ontstaat. Hierdoor ontstaat oedeem. Als de hoeveelheid vocht in de lymfevaten goed is maar de lymfevaten zijn beschadigd, zorgt dit ook voor verstopping. Ook hierdoor kan het ontstaan.
 
Het is te herkennen als:

• pitting oedeem
• non-pitting oedeem

De namen ‘pitting’ en ‘non pitting’ oedeem geven aan hoe het oedeem te herkennen is. Pitting staat namelijk voor ‘deukjes’ of ‘kuiltjes’. Bij pitting oedeem blijft na het paar tellen indrukken van de huid een deukje achter. Bij non-pitting oedeem is dit niet het geval, daarbij veert de huid weer terug.
 

Vormen en oorzaken oedeem

• Lymfoedeem: lymfoedeem is een abnormale ophoping van lymfevocht op bepaalde plaatsen in het lichaam. Lymfoedeem ontstaat als de lymfevaten niet in staat zijn om het lymfevocht af te voeren. Dit kan veroorzaakt worden door een beschadiging of afwijking van het lymfesysteem of een te grote productie van lymfevocht. Lymfoedeem wordt onderverdeeld in primair en secundair oedeem. Er is sprake van primair oedeem wanneer het veroorzaakt wordt door een afwijking in het lymfesysteem zelf. Deze vorm is al vanaf de geboorte aanwezig. Secundair oedeem ontstaat door een beschadiging van de lymfevaten of lymfeklieren. Bijvoorbeeld in de armen na verwijdering van okselklieren bij borstkanker. Het verwijderen van okselklieren bij borstkanker wordt gedaan om de kans op uitzaaiing van de kanker te verkleinen. Door het verwijderen van de okselklieren wordt het vocht niet meer afgevoerd, waardoor dit vocht zich kan gaan ophopen. Dit veroorzaakt de klachten. Secundair oedeem komt vaker voor dan primair.
• Veneusoedeem: veneusoedeem is een combinatie van vochtophoping en een slecht werkende bloedsomloop. Veneusoedeem ontstaat in de benen. Een goed werkend bloedvatsysteem kan het bloed uit de benen terugpompen naar het hart. Als de bloedvaten niet goed meer werken, kan bloed niet goed meer worden teruggepompt. Het lymfesysteem moet in dat geval hard werken om het vocht af te voeren, met overbelasting als gevolg. Bekende oorzaken van veneusoedeem zijn een hoge bloeddruk, trombose (bloedprop) en spataders (een verwijde ader). Door een hoge bloeddruk, trombose en spataders ontstaat een te hoge druk in het bloedvatsysteem. Hierdoor wordt er zoveel vocht uit de aderen geperst, dat het lymfesysteem dit niet kan verwerken. Dit zorgt ervoor dat het vocht zich ophoopt en de aandoening ontstaat.
• Lipoedeem: lipoedeem is een vorm waarbij zowel vocht, als vet ophoopt. ‘Lipo’ staat namelijk voor ‘vet’. Lipoedeem is een chronische ziekte, waarbij sprake is van een stoornis in de aanmaak van vetweefsel. Daarnaast is de afvoer van vocht via de lymfevaten niet optimaal. Het gevolg is onderhuidse ophoping van vet en vocht. De precieze oorzaak van lipoedeem is niet bekend. Vaak spelen erfelijke factoren een rol. Het komt voornamelijk voor bij vrouwen.
• Angio-oedeem: angio-oedeem is een vochtophoping door het lekken van bloedvaten. Wanneer deze vochtophoping ontstaat op plekken in het lichaam waar het weefsel niet erg stevig is, kan er gemakkelijk een zwelling ontstaan. Zulke plekken zijn bijvoorbeeld de tong, het gezicht of de darmen. Een zwelling van de tong kan ademhalingsproblemen tot gevolg hebben. Bij een zwelling van de darmen kan verstopping ontstaan, met als gevolg heftige buikpijn. Angio-oedeem wordt meestal veroorzaakt door een overgevoeligheidsreactie. Een overgevoeligheidsreactie kan optreden bij mensen met een allergie, bijvoorbeeld een pinda allergie. Voor meer informatie kunt u zien bij allergieën. Angio-oedeem kan ook optreden bij een ontstekingsreactie.

Oedeem symptomen

Een bekend symptoom is gewichtstoename. Dit komt omdat er meer vocht in het lichaam zit. Andere symptomen zijn:

• huid waarin een deukje achterblijft wanneer deze met een vinger wordt indrukt (pitting oedeem);
• in de vingers: strak gevoel in de vingers bij het buigen ervan;
• gezwollen weefsel onder de huid of algemeen opgezwollen gevoel;
• in de benen: soms pijnlijk om te lopen;
• in de longen: kortademigheid;
• gespannen, glanzende huid.

Risicofactoren oedeem

Oedeem is vrijwel altijd een symptoom van een andere ziekte. Een aantal aandoeningen waarbij oedeem voor kan komen zijn:

• beschadiging of afwijking van lymfevaten (lymfoedeem);
• verslechterde bloedafvoer (veneusoedeem);
• beschadigde bloedvaten (angio-oedeem);
• leveraandoeningen;
• ondervoeding;
• nierziekten;
• hartfalen.

Gevolgen oedeem

Verschillende aandoeningen kunnen oedeem veroorzaken, maar oedeem kan zelf ook aandoeningen veroorzaken. Door het opgehoopte vocht kunnen de nieren, longen en het hart overbelast raken. Dit kan schade aanrichten aan deze organen.
 
Wanneer er vocht opgehoopt is in de buikholte kan dit klachten als buikpijn, misselijkheid en een verminderde eetlust geven. Bij vocht opgehoopt achter de longen kunnen klachten als benauwdheid en kortademigheid ontstaan. Ook kan oedeem leiden tot bewegingsbeperkingen en gewrichtsklachten.
 
Vaak zorgt oedeem voor gewichtstoename, men kan meer dan 2,5 kg aankomen in één dag. Ook dit heeft invloed op de organen. Het hart raakt door de gewichtstoename meer belast en gaat sneller slaan.
 

Diagnose oedeem

De diagnose wordt op basis van lichamelijk onderzoek gesteld door een arts. Om de oorzaak van oedeem te achterhalen, kan veel aanvullend onderzoek worden gedaan. Dit kan variëren van bloed- en urineonderzoek tot beeldvormend onderzoek. Bij beeldvormend onderzoek wordt een ‘beeld’ van het inwendige lichaam gemaakt. Bijvoorbeeld door een röntgenfoto of echografie.
 

Behandeling oedeem

De behandeling van oedeem hangt af van de ernst en oorzaak. Het raadplegen van een arts is bij elke vorm van oedeem verstandig. Bij een lichte vorm van oedeem kan men zelf vaak al wat doen. Dit kan men doen door bijvoorbeeld de zoutinname te beperken, aan lichaamsbeweging te doen en de benen omhoog te leggen.
 
Bij een ernstige vorm van oedeem zal een arts onderzoek doen naar de oorzaak en een gepaste behandeling voorstellen. Als een ziekte de oedeem veroorzaakt zal de arts de ziekte behandelen. Als dit niet genoeg is, kan de arts overgaan op een andere behandeling met bijvoorbeeld medicatie. Ook wordt soms lymfedrainage uitgevoerd. Hierbij wordt de vochtdoorstroming gestimuleerd, worden eventuele verstoppingen geopend en het teveel aan vocht uit het lichaam verwijderd. De arts kan ook steunkousen adviseren. Steunkousen zijn elastische kousen die extra druk geven aan de onderbenen om de ophoping van vocht tegen te gaan.
 

Voeding en oedeem

Er bestaat geen dieet om lymfoedeem en veneusoedeem te voorkomen of te behandelen. Wel is het verstandig om matig te zijn met zout om de vochtbalans in het lichaam te ondersteunen. Daarnaast kan ook het gewicht van een persoon invloed hebben op de vochtbalans. Door overgewicht neemt de productie van lymfevocht namelijk toe. Om oedeem te voorkomen of te helpen genezen is een gezond gewicht dus erg belangrijk.
 
Bij lipoedeem is gezonde voeding eveneens erg belangrijk. Voornamelijk om daarmee een gezond gewicht te krijgen. Overgewicht en teveel eten zijn factoren die lipoedeem negatief kunnen beïnvloeden. Toename van vet op de plaatsen van lipoedeem zal door een dieet namelijk niet meer verdwijnen.
 
Bij angio-oedeem veroorzaakt door een overgevoeligheidsreactie is het belangrijk om het desbetreffende voedingsmiddel, drank of medicijn te vermijden. Voor meer informatie over overgevoeligheidsreacties kunt u lezen bij allergieën.
 

Onderzoek oedeem

• Onderzoek bevestigt dat overgewicht een risicofactor is voor het ontwikkelen van lymfoedeem (Werner, 1991).
• Als een lymfoedeempatiënt met overgewicht afvalt, neemt het lymfoedeem af (Shaw, 2007).

Externe informatie of producten

We zijn extern onderstaande boeken betreffende oedeem voor u tegengekomen:

• Omgaan met lymfoedeem. Auteurs Alma Vinjé-Harrewijn & Aukje van Beek, Nederlands, 284 pagina’s. Beschrijft gedetailleerd alle aspecten van lymfoedeem. Naast diagnostiek en behandelmethoden is er ruim aandacht voor de impact die lymfoedeem kan hebben op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied.
• Oedeem en oedeemtherapie. Auteur H.P.M. Verdonk, Nederlands, 204 pagina’s. Het boek behandelt de anatomie en fysiologie van het lymfesysteem, het veneuze systeem, microcirculatie en de pathofysiologie bij oedeem. Ondersteund met vele illustraties komen operatieve technieken en verschillende therapievormen aan de orde, zoals manuele lymfedrainage, oefentherapie, fysiotechniek en drainage.
• Edema. Water retention treated with Homeopathy and Schuessler salts (homeopathic cell salts), e-BOOK. Auteur Robert Kopf, Engels.

Terug