Coeliakie (gluten intolerantie)

 
Coeliakie oftewel gluten intolerantie, wordt ten onrechte gluten allergie genoemd. Hoewel veel kenmerken van een intolerantie weliswaar gelijk zijn aan die van een allergie maar coeliakie is gelukkig geen gluten allergie.
Gluten intolerantie is een ander woord voor coeliakie (spreek uit als sue-lia-kíe). Met intolerantie wordt bedoeld dat iemand een bepaald product niet kan verdragen. Met coeliakie kan men geen gluten verdragen. In Nederland hebben volgens schatting 170.000 mensen coeliakie. Veel mensen weten dat echter niet, omdat klachten niet altijd direct worden herkend. Er zijn dus veel mensen die (nog) niet weten dat zij coeliakie hebben. Tevens blijkt dan gluten intolerantie twee keer zo veel voorkomt bij vrouwen dan bij mannen.
 

Allergie of intolerantie?

Een intolerantie is niet hetzelfde als een allergie. Bij een allergie komt het lichamelijke afweersysteem in actie. Het afweersysteem zorgt ervoor dat het lichaam beschermd is tegen allerlei infecties en gevaren van buitenaf. Bij een allergie herkent het lichaam een bepaalde stof als lichaamsvreemd. Zeer kleine hoeveelheden van die stof kunnen al een reactie veroorzaken. Het gevolg van die reactie is dat het lichaam stoffen gaat aanmaken om het ‘vreemde’ stofje op te ruimen. Tijdens het opruimen van de ‘vreemde stof’ komt histamine vrij. Histamine is het stofje dat allerlei allergische reacties teweeg brengt. Een andere benaming voor voedselallergie is een allergische voedselovergevoeligheid.
 
Het tegenovergestelde van een allergische voedselovergevoeligheid is een niet-allergische voedselovergevoeligheid. Dit wordt ook wel voedselintolerantie genoemd. Een intolerantie is in tegenstelling tot een allergie in principe niet levensbedreigend. Een ander verschil is dat bij een intolerantie het afweersysteem buiten beschouwing blijft. Desondanks kan een bepaald voedingsmiddel wel een reactie veroorzaken. De reactie treedt echter alleen op bij bepaalde hoeveelheden van een voedingsmiddel of voedingsstof. Bij anderen veroorzaakt het in dezelfde hoeveelheden geen klachten. Het is nog onbekend waarom het lichaam reageert op een voedingsstof zonder dat het afweersysteem in actie komt.
 

Wat zijn gluten?

Coeliakie kan buikklachten geven als gluten gegeten worden. Gluten zijn eiwitten die zich bevinden in bepaalde graansoorten. Eiwitten zijn de bouwstenen van het lichaam. Eiwit kent in het lichaam verschillende functies. De belangrijkste is de functie als bouwstof. Eiwit vormt een belangrijk onderdeel van de spieren, organen, zenuwen, botten en het bloed. Gluten zijn opgebouwd uit twee soorten eiwitten: gliadines en gluteninen.
 
Het eiwit gliadine uit gluten is waar mensen met coeliakie op reageren. De gliadine zorgt ervoor dat de darmvlokken in de darmen worden afgebroken. Hoe meer gliadines in een product zitten, hoe heviger de reactie kan zijn. Granen die geen gliadines bevatten, kunnen wel gegeten worden door mensen met coeliakie.
 
Gluteninen zijn de andere eiwitten in granen. Deze gluteninen zorgen voor de elasticiteit in bijvoorbeeld deeg. Daarnaast zwellen de glutenines op in water. Zo hebben de glutenines meer volume als deze zich in water bevinden.
 

Dunne darm

In de dunne darm worden vrijwel alle voedingsstoffen opgenomen door het lichaam. De dunne darm is het orgaan dat na de maag ligt. Het is een buisvormig orgaan van ongeveer 6 meter lang bij volwassenen. De dunne darm bestaat uit verschillende cellagen. Deze lagen beschermen de darm. De bovenste laag (zijnde de meest intern liggende) heeft direct contact met het voedsel. Deze laag ligt geplooid in de darmen waardoor een soort van heuvels ontstaan in de darmen. Deze heuvels worden ook wel darmplooien genoemd. Op deze plooien zitten uitsteeksels die het oppervlakte vergroten. Deze uitsteeksels worden villi of darmvlokken genoemd. De stoffen kunnen opgenomen worden door het grote oppervlakte van de dunne darm. Door de plooiingen en villi wordt de oppervlakte van de darmen vergroot tot zo’n 200 m2. Wanneer deze uitgevouwen zou worden, zou het een kamer van 10 meter bij 20 meter bedekken.
 
De dunne darm is zo opgebouwd dat het veel voedingsstoffen kan opnemen. Bij coeliakie irriteren de gliadines uit gluten deze villi. Hierdoor worden deze villi afgebroken. Op den duur zullen ook de darmplooien langzaam gaan verdwijnen. Bij aanwezigheid van gluten worden de villi (darmvlokken) ook niet meer opgebouwd. Als de villi en de darmplooien niet meer worden opgebouwd, wordt de darm op een gegeven moment glad. Wat als gevolg heeft dat voedingsstoffen niet meer goed worden opgenomen. Daarbij kunnen veel van onderstaande symptomen optreden.
 

Oorzaken coeliakie

Waar coeliakie precies door wordt veroorzaakt, is onduidelijk. Het schijnt dat erfelijkheid gedeeltelijk een rol mee speelt. Daarnaast blijken omgevingsfactoren een rol te spelen. Als één van de ouders de diagnose coeliakie heeft, kan elk kind een verhoogde kans hebben om ook coeliakie te krijgen. Deze kans is bij elk kind gelijk.
 

Symptomen coeliakie

Symptomen bij coeliakie kunnen per persoon verschillen. De klachten zijn over het algemeen bij volwassenen milder dan bij kinderen. Daarnaast kunnen de klachten bij sommige coeliakie patiënten heel heftig zijn. Er zijn ook veel mensen met coeliakie die geen klachten of symptomen hebben. Daarbij zouden veel mensen niet weten dat zij coeliakie hebben. Dit komt omdat zij geen klachten ervaren. Het is ook mogelijk dat er niet aan coeliakie gedacht wordt. De verschijnselen worden vaak verward met het prikkelbare darmsyndroom (PDS), stress, ouderdom of een tarweallergie. Doordat de meeste klachten, zoals buikpijn, geen doorslaggevende symptomen zijn, gaat niet iedereen naar de huisarts. Als men niet naar de huisarts gaat met deze klachten, kan de huisarts geen diagnose stellen. Zonder diagnose zal iemand nog lang last hebben van de symptomen.
 
Symptomen die voor kunnen komen bij coeliakie zijn:

• buikpijn;
• overgeven;
• verstopping;
• opgezette buik;
• verminderde eetlust;
• aanhoudende diarree;
• een stinkende, vettige ontlasting die remsporen kunnen veroorzaken.

Als men lang met onbehandelde coeliakie rondloopt, raakt de darmwand ernstig beschadigd. Dit zorgt ervoor dat voedingsstoffen slecht worden opgenomen.
 
In dat geval kunnen onderstaande symptomen voorkomen:

• humeurigheid;
• vermoeidheid;
• botontkalking;
• niet lekker in je vel zitten;
• depressiviteit en/of huilen;
• algeheel gevoel van ziek zijn;
• gewichtsverlies en ondergewicht;
• bij kinderen is het kenmerkend dat ze dunne armen en benen hebben. Vaak blijven ze ook achter in de groei.

Dermatitis herpetiformis

Dermatitis herpetiformis wordt ook wel de ziekte van Dühring genoemd. Dit is een huidaandoening dat gekenmerkt wordt door jeukende blaasjes. Deze blaasjes zijn ongeveer één centimeter groot en komen vaak in groepjes voor. Deze groepjes komen het meeste voor op de billen, armen of knieën. Daarnaast kunnen ze over het gehele lichaam verspreid zijn. De ziekte van Dühring wordt veroorzaakt door een gluten overgevoeligheid. Bij de ziekte van Dühring wordt daarom bij ongeveer 80% van de gevallen ook een gluten intolerantie gevonden. Mensen met coeliakie hoeven geen last te hebben van dermatitis herpetiformis. De klachten die worden ervaren bij mensen met de ziekte van Dühring zijn minder heftig dan bij coeliakie patiënten. Met de klachten worden de symptomen voor een gluten intolerantie bedoeld.
 

Diagnose coeliakie

De huisarts kan door vage klachten niet altijd aan coeliakie denken. Dit kan tot gevolg hebben dat coeliakie onbehandeld blijft. Onbehandelde coeliakie kan tekorten aan voedingsstoffen opleveren, maar ook refractaire coeliakie. Refractaire coeliakie houdt in dat de dunne darm al zo lang beschadigd is, dat deze niet meer kan herstellen. Er is bij deze zeldzame vorm een verhoogde kan op een tumor in de dunne darm.
 
Als de huisarts wel aan coeliakie denkt, wordt een bloedonderzoek aangevraagd. Met het bloed van de patiënt kan gekeken worden of er antistoffen tegen de gluten zijn gemaakt. Antistoffen zijn stoffen die het lichaam gebruikt om ‘vreemde’ stoffen te bestrijden. In het bloed van mensen met een ernstige vorm van coeliakie worden de antistoffen gevonden. Wanneer uit de resultaat blijkt dat er geen antistoffen zijn gevonden, biedt dit geen zekerheid. Bij mensen met een milde vorm van glutenintolerantie wordt namelijk niet altijd antistoffen gevonden.
 
Voor absolute zekerheid dat iemand coeliakie heeft, wordt een darmbiopsie uitgevoerd. Bij een darmbiopsie wordt een klein stukje van de dunne darm weggenomen. Hierbij wordt gekeken hoe de darmen eruit zien. Dit is een pijnvrije ingreep die wel als ongemakkelijk wordt ervaren. Kleine kinderen kunnen in een narcose worden gebracht voor de ingreep. Een verdovingsspray dat in de keel gespoten wordt, kan ook gebruikt worden. Bij de ingreep wordt een slang via de mond in het lichaam gebracht. Aan het begin van deze slang zit een klein grijptangetje. Dit tangetje pakt in de dunne darm een klein stukje van de darm. Door dit stukje te onderzoeken kan bepaald worden of de persoon coeliakie heeft.
 

Behandeling coeliakie

De behandeling van een gluten intolerantie bestaat uit het volgens van een glutenvrijdieet voor de rest van het leven. Wanneer er geen gluten in de voeding voorkomen, hebben de darmvlokken de kans om te herstellen. Dit proces neemt ongeveer een 6 maanden tot een jaar in beslag. Wanneer de darmvlokken hersteld zijn, kunnen de voedingsstoffen weer beter worden opgenomen. De dunne darm functioneert dan weer op een gezonde manier. Als men weer gluten zou gaan eten, beschadigd de darmwand opnieuw. Tijdens het volgen van het dieet, zullen de klachten langzamerhand verdwijnen.
 

Voeding bij coeliakie

Mensen met gluten intolerantie kunnen uitsluitend producten gebruiken die geen gluten bevatten. Een aantal producten zijn van nature glutenvrij, zoals aardappelen en fruit. Er zijn producten op de markt, waarbij tijdens de productie geen ingrediënten zijn toegevoegd die gluten bevatten. Simpelweg omdat het ingrediënt niet in het recept thuishoort. Andere producten moeten speciaal worden gekocht of bereid om glutenvrij te zijn, zoals brood.
 
Gluten komen in veel producten voor. Het komt van nature voor in bepaalde graansoorten. Granen worden in veel producten verwerkt, bijvoorbeeld pannenkoekenmix, koekjes, crackers, pasta, pizza, paneermiddel en taart. Gluten zijn aanwezig in de meeste graansoorten. Een aantal graansoort bevatten geen gliadines (die de klachten veroorzaken), zoals boekweit en quinoa. Deze graansoorten zou iemand met coeliakie gewoon kunnen eten zonder klachten. Granen die gluten bevatten, zijn ook verwerkt in verschillende andere voedingsproducten.
 
De voedingsindustrie maakt veel gebruik van gluten omdat het een natuurlijk bindmiddel is. Daarom dienen coeliakie patiënten goed de ingrediëntenlijst van elk product bekijken. Het is voor een fabrikant verplicht om alle ingrediënten te vermelden op de verpakking. Dus ook glutenbevattende ingrediënten. Er is een glutenvrij keurmerk in omloop, dat op producten wordt geplaatst die geen gluten bevatten. Het logo is nog niet goed gereguleerd in Nederland. Het zou dus kunnen dan een product geen gluten bevat, maar ook het logo niet draagt. Een diëtist kan u helpen met uw productkeuze.
 
De kans is altijd aanwezig dat een persoon alsnog in aanraking komt met gluten. Een manier waarop dat kan gebeuren is kruisbesmetting. Kruisbesmetting is het besmetten van een voedingsmiddel met bijvoorbeeld gluten. Dat kan gebeuren door het voedingsmiddel niet goed te scheiden van andere voedingsmiddelen. Ook ongewassen handen, bestek of serviesgoed kunnen hiertoe leiden. Kruisbesmetting kan ook in een fabriek ontstaan. In een fabriek kan kruisbesmetting ontstaan wanneer bijvoorbeeld een voedingsmiddel verwerkt wordt in een machine die ook gluten verwerkt. Er kunnen dan sporen van gluten in het voedingsmiddel komen wanneer de machine niet goed is gereinigd. Een persoon met een coeliakie kan hierdoor een allergische reactie krijgen. In tegenstelling tot het verplicht vermelden van glutenbevattende ingrediënten, is de fabrikant niet verplicht om te vermelden of het product in aanmerking is geweest met gluten of sporen van gluten kan bevatten. Feitelijk kan elk product dus sporen van gluten bevatten. Veel fabrikanten plaatsen deze melding echter wel op hun verpakking.
 

Lactose intolerantie bij coeliakie

Mensen met een gluten intolerantie kunnen een tijdelijke intolerantie hebben voor lactose. Lactose is een melksuiker welke voorkomt in melkproducten en in veel producten als (onderdeel van een) ingrediënt wordt gebruikt. Lactose wordt in de darm verteerd door het stofje lactase. Wanneer de darmwand door coeliakie beschadigd is kan deze niet voldoende lactase aanmaken om de lactose te verteren. Als niet alle lactose wordt verteerd kunnen er klachten ontstaan als: buikpijn, diarree, misselijkheid en een opgeblazen gevoel. Wanneer de darm hersteld is, kan de darmwand weer lactase aanmaken. Producten die lactose bevatten kunnen dan stapje voor stapje worden geherintroduceerd. In de periode dat er geen melkproducten worden genuttigd is het belangrijk om in de gaten te houden of de voeding voldoende calcium en B vitamines bevat.
 

Energie

De darmvlokken die zijn beschadigd en afgestorven kunnen geen voedingsstoffen meer opnemen. Onder voedingsstoffen worden vetten, koolhydraten, eiwitten, vitamines en mineralen verstaan. De koolhydraten en vetten in de voeding zijn grote energiebronnen. Eiwitten worden door het lichaam gebruikt als bouwstoffen. Vitamines en mineralen zorgen ervoor dat vele processen in het lichaam kunnen plaatsvinden. Als de darmvlokken worden beschadigd, kunnen deze voedingsstoffen te weinig of niet in het lichaam binnen komen. Er ontstaat een energie- en voedingstoffentekort. Een tekort aan voedingsstoffen kan onder andere vermoeidheid en een ziek gevoel veroorzaken. Kinderen kunnen door een langdurig tekort een groeiachterstand krijgen. Het lichaam kan zich niet volledig ontwikkelen. Kinderen en volwassenen kunnen in verloop van tijd ondergewicht krijgen. Dit zorgt voor een verminderde weerstand. Door een verminderde weerstand lopen mensen sneller het risico om ziek te worden. Tijdens de startfase van het glutenvrije dieet kunnen extra vitamines en mineralen helpen bij herstel.
 

Gluten in non food

Het is logisch dat gluten in brood en taartjes voorkomen. Maar dat gluten onder andere voor kunnen komen in lijm, lippenbalsem en medicatie is wellicht een verassing. De gluten worden niet opgenomen door de huid. Het is alleen schadelijk wanneer deze producten via de mond in de darm komen.
 

Medicijnen en gluten

Het kan voorkomen dat gluten voorkomen in geneesmiddelen, in de vorm van tarwezetmeel. Sinds 1998 is het niet meer toegestaan in Europa om gluten in medicatie te gebruiken. Het kan nog wel voorkomen dat oude lichtingen van het product op de markt zijn met glutenbestanddelen. Daarom is het verstandig om goed op het etiket de ingrediënten na te kijken.
 

Cosmetica en gluten

Cosmetica is een overkoepelde naam voor producten die gebruikt worden om mooier te zijn of te blijven. Hierbij zijn tandpasta, zeep, shampoo, gezichtscrèmes, lippenbalsems en make-up een voorbeeld. Bijna alle cosmetica is vrij van gluten of bevat een minimale hoeveelheid gluten. Doordat cosmetica niet via de mond in het lichaam komt, is de kans klein dat men een allergische reactie krijgt. Toch is het verstandig om de lijst met ingrediënten te lezen.
 

Knutselspullen en gluten

Krijt, lijm, vingerverf en potloden kunnen gluten bevatten. Voor kinderen met coeliakie zijn deze knutselmaterialen minder geschikt, aangezien vooral kleine kinderen veel in hun mond stoppen. Grotere kinderen vergeten misschien hun handen te wassen na het knutselen en steken bijvoorbeeld een snoepje in de mond. De kans is dan aanwezig dat het kind gluten binnenkrijgt. Het is daarom belangrijk om glutenvrije materialen aan te schaffen.
 

Onderzoek coeliakie

• Uit onderzoek blijkt dat er andere natuurlijke bindmiddelen met gluten zijn. Dit betekent dat mensen met coeliakie in de toekomst ‘veilige’ gluten kunnen gaan eten. Hierbij worden  de eigenschappen van minder gevaarlijke gluteneiwitten met elkaar gecombineerd.
• Het zou kunnen zijn dat baby’s in de buik minder goed groeien als de moeder coeliakie heeft. Doordat de moeder tekorten kan hebben, zou het kind minder goed kunnen groeien. De moeder zou het ongeboren kind niet genoeg voedingsstoffen kunnen geven om te groeien. Hoe en waarom dit precies gebeurt, zal met meer onderzoeken uitgezocht moeten worden.
• De Nederlandse Coeliakie Vereniging geeft zonder lidmaatschap een deel van hun site met vrij en met een betaald lidmaatschap meer.

Externe informatie coeliakie of producten

We zijn extern onderstaande boeken en producten, betreffende gluten intolerante c.q. coeliakie, voor u tegengekomen:

• Gluten-, Tarwe- & Zuivelvrij genieten. Auteurs Nicola Graimes & Anja De Lombaert, Nederlands, 96 pagina’s. Hoewel allergie of intolerantie twee verschillende begrippen zijn, maakt de schrijfster qua behandeling hierin geen onderscheid. Het resultaat is een voeding zonder tarwe, gluten en zuivel.
• 500 glutenvrije gerechten. Auteurs Carol Beckerman & Deb Wheaton, Nederlands, 288 pagina’s. Na een korte inleiding en uitleg over coeliakie, met de beschrijving van symptomen daarvan, volgen tips over hoe glutenvrij te werken en de keuken in te richten. De recepten zijn ingedeeld in zes hoofdstukken, met gemiddeld zestien basisrecepten en per recept ongeveer vijf variaties.
• Glutenvrij kookboek. Auteur Pamela Moriarty, Nederlands. In dit boek vindt u meer dan 100 glutenvrije recepten voor elke gelegenheid. Elk recept bevat serveertips en achtergrondinformatie, waardoor u eenvoudig kunt variëren, speciale technieken leert en maaltijden fraai kunt presenteren.
• Glutenvrij bakken. Auteurs Christiane Schäfer & Ellen Stemmer, Nederlands, 128 pagina’s. Een glutenvrij bakboek met 99 recepten, voor zowel brood en quiche als veel gebak en koekjes. Auteurs zijn beiden opgeleid en werkzaam op voedings- en dieetgebied. Handig is dat de voedingswaarde bij elk recept is berekend: calorieën, eiwit, vet en koolhydraten.
• Winkelglutenvrij.nl presenteert op haar site het grootste online assortiment aan glutenvrije producten van Nederland. De doelstelling van deze winkel is om dit grootste glutenvrije assortiment zo goed mogelijk beschikbaar te maken voor mensen die online hun speciale glutenvrije producten willen aanschaffen.
• Het Albert Heijn glutenvrije assortiment, ook digitaal te bestellen.

Weten hoe u het beste om kunt gaan met coeliakie, wat u het beste kunt eten en wat niet?

Het door uw DietCetera diëtist uitgeschreven voedingsadvies kunt u eenvoudig via onderstaande ‘diensten voor dit voedingsdoel’ bestellen. De adviezen zijn specifiek gericht op volwassenen van 18 t/m 70 jaar.

Bestel dit voedingsdoel

Terug