Stress
Stress ervaart bijna iedereen vrijwel elke dag stress. Stress is een vorm van spanning. Het maakt het lichaam klaar voor actie. Klaar om te vechten of te vluchten. Mensen hebben altijd een beetje spanning nodig om goed te functioneren. Denk bijvoorbeeld aan de spanning voor een examen, een sollicitatiegesprek of voor een andere spannende gebeurtenis.
Bij spanning geven de hersenen een signaal af. Door dit signaal komt er adrenaline vrij. Adrenaline is een hormoon dat in het lichaam wordt aangemaakt. Een hormoon is een chemische stof die een stimulerende werking heeft op bepaalde organen of weefsels. Hormonen hebben daarmee een regelfunctie in het lichaam. Adrenaline zorgt ervoor dat het hart sneller gaat kloppen. Bovendien gaat de ademhaling sneller. Stress zorgt er dus voor dat iemand alert kan reageren. Maar ook dat iemand geconcentreerd kan werken aan een lastige klus. Stress kan ook leiden tot succes. Mits iemand er op een goede manier mee omgaat. Zo zijn er mensen die onder druk beter presteren. Zodra de klus erop zit of de spannende gebeurtenis voorbij is, verdwijnt de spanning vanzelf. Deze vorm van stress is gezonde spanning.
Stress kan echter ook ongezond zijn. Stress wordt ongezond als het lichaam geen tijd krijgt zich van spanning te herstellen. De spanning stapelt zich op. De spanningsboog van het lichaam komt dan als het ware steeds strakker te staan. Dit kan lange tijd goed gaan. Tot op het moment dat het lichaam de spanning niet meer aan kan. En de spanningsboog knapt. In dat geval is er niet meer sprake van stress. Maar van overspanning of een burn-out. Herstel van overspanning of een burn-out kost veel tijd. Het is dan ook beter om het niet zover te laten komen. Hoe eerder de spanningsklachten herkend worden, des te kleiner de kans dat iemand overspannen raakt of een burn-out krijgt.
Wat is overspanning?
Iemand is overspannen wanneer door aanhoudende stress de spanningsklachten zo erg worden dat het dagelijks functioneren wordt belemmerd. Overspanning kan in zeer korte tijd ontstaan. Overspanning wordt ook wel eens overwerktheid, chronische stress of (emotionele) overbelasting genoemd. Echter, met de juiste aanpak kunnen de meeste mensen redelijk snel herstellen. Vaak al binnen een paar weken. Met name door veel rust te nemen.
Wat is een burn-out?
Van een burn-out is sprake als iemand niet meer kan werken. Ook de gewone dagelijkse dingen doen, kost steeds meer moeite. Denk bijvoorbeeld aan het voeren van een telefoongesprek, stofzuigen of wassen. Iemand met een burn-out voelt zich zowel lichamelijk als geestelijk helemaal uitgeput. Bij een burn-out stort iemand volledig in. Vaak is het maar een klein ‘niet veel betekenend’ voorval dat de emmer doet overlopen. De accu is als het ware helemaal leeg, opgebrand (burn-out). Een burn-out is het eindstadium van een vaak (jaren)lange periode van stress. Een burn-out ontstaat dan ook als mensen de spanningsklachten niet serieus nemen. Daarnaast hoeven mensen zich niet altijd bewust te zijn van de ernst van hun klachten. Dit heeft als gevolg dat ondanks de stress mensen stug blijven doorgaan. Uiteindelijk leidt dit er toe dat de klachten alleen maar erger worden. Want hoe groter de uitputting, hoe erger de klachten kunnen worden. Bij een burn-out is een periode van rust nemen echter niet voldoende. Om te herstellen is er meer nodig. Waaronder deskundige hulp en training. Mensen zullen moeten leren om eigen grenzen te stellen. Maar vooral ook om deze eigen grenzen aan te geven. Meer informatie over een burn-out staat beschreven in het separate voedingsdoel ‘Burn-out’.
Een burn-out dient echter niet verward te worden met een depressie. Beide aandoeningen hebben daarentegen wel veel klachten gemeen. Voorbeelden van gemeenschappelijke klachten zijn: somberheid, niet meer kunnen genieten van de dingen, vermoeidheid, concentratieproblemen en slaapproblemen. Een burn-out is echter het gevolg van langdurige overbelasting. Een depressie daarentegen kan ook ontstaan zonder dat er sprake is van overbelasting. Daarnaast speelt erfelijkheid bij een depressie een grotere rol. Dit in tegenstelling tot een burn-out.
Oorzaken stress
Stress heeft alles te maken met de hoeveelheid spanning of druk die iemand ervaart. Zodra de spanning of druk overeenkomt met wat iemand aan kan, is er sprake van gezonde stress. Vanzelfsprekend is stress ongezond wanneer de spanning of druk te hoog wordt. Dit kan vele oorzaken hebben. Het risico wordt echter groter naarmate de omstandigheden zich opstapelen.
Globaal kunnen de oorzaken van stress in drie categorieën worden onderverdeeld:
- Dagelijkse irritaties: Dagelijkse irritaties zijn kleine steeds terugkerende gebeurtenissen. De gebeurtenissen wekken veel frustratie, irritatie of stress op. Denk bijvoorbeeld aan lastige klanten in een winkel, elke dag in de file staan of een laptop die steeds vastloopt.
- Omstandigheden die langdurig spanning geven: Hierbij kan gedacht worden aan een constant hoge werkdruk, problemen op het werk of spanningen binnen het gezin door ziekte of ruzies. Maar ook financiële problemen, de combinatie van studie en werk of niet op niveau kunnen presteren vallen hieronder.
- Ingrijpende of traumatische gebeurtenissen: Denk bijvoorbeeld aan het overlijden van een dierbare, echtscheiding of ontslag. Voor veel mensen kunnen dit zeer ingrijpende gebeurtenissen zijn. Maar ook een verhuizing of het krijgen van een kind kan voor sommige mensen ingrijpend zijn. Daarnaast zijn er gebeurtenissen die zo heftig zijn dat het een trauma kan veroorzaken. Zoals een ongeluk, een bedreiging of (seksueel) misbruik. De stress die een trauma kan veroorzaken wordt posttraumatische stress genoemd. Posttraumatische stress gaat gepaard met angst. Bij posttraumatische stress blijft de gebeurtenis door het hoofd spoken. Zelf als de gebeurtenis al verleden tijd is. De gebeurtenis blijft in iemands gedachten en dromen terugkeren. Ondanks dat iemand er alles aandoet om dit soort gedachten of dromen te vermijden.
Iedereen ervaart wel eens spanning. Maar niet iedereen reageert echter hetzelfde op spanning of stress. Dit heeft onder andere te maken met de manier waarop met een stressvolle situatie wordt omgegaan. Denk bijvoorbeeld aan de invloed die iemand op de situatie denkt te kunnen uitoefenen. Hierbij spelen ervaring en het beschikken over de juiste vaardigheden een belangrijke rol. Daarnaast wordt de gevoeligheid voor stress bepaald door het karakter.
Persoonlijkheidskenmerken die veel voorkomen bij mensen die overspannen zijn of een burn-out hebben, zijn:
- zeer gemotiveerd zijn;
- moeilijk ‘nee’ kunnen zeggen;
- het slecht kunnen uiten van gevoelens;
- negatief zijn over eigen kennen en kunnen;
- perfectionisme (denk dat het altijd beter kan);
- het moeilijk vinden anderen om hulp te vragen;
- het voor zichzelf hoog leggen van de zogenaamde lat (veel van zichzelf eisen);
- het hebben van een groot verantwoordelijkheidsgevoel (mensen voelen zich vaak te sterk betrokken bij het werk).
Stress symptomen
Stress begint vaak met ‘algemene’ klachten. De klachten kunnen echter per persoon verschillen. Voorbeelden van kleine veel voorkomende klachten zijn: het hebben van een enkele keer hoofdpijn. Of af en toe flink moe zijn na een dag hard werken. Maar ook buikpijn of een keer slecht slapen. Deze vrij algemene klachten kunnen ongemerkt steeds vaker voor gaan komen. Ze sluipen er als het ware in. Als de klachten niet tijdig (h)erkend worden, kan dit leiden tot overspanning of een burn-out. De symptomen van stress kunnen onderverdeeld worden in vier categorieën: de lichamelijke, psychische, gedrags- en gedachtesymptomen.
Hieronder staan de vier categorieën met enkele voorbeelden van klachten beschreven:
Lichamelijke symptomen:
- vermoeidheid;
- slaapproblemen;
- maagdarmproblemen;
- hartkloppingen en hoge bloeddruk;
- overmatig zweten en trillen (onder andere trillende handen);
- hoofdpijn, rugpijn en stijve spieren (onder andere stijve schouders);
- verminderde weerstand (hierdoor worden mensen vatbaarder voor onder andere verkoudheid en griep).
Psychische symptomen:
- angstig;
- snel huilen;
- lusteloosheid;
- snel geïrriteerd of gefrustreerd;
- onzekerheid en minder zelfvertrouwen;
- verminderd vermogen om van dingen te genieten;
- gevoelens van ongelukkigheid, machteloosheid en somberheid.
Gedragssymptomen:
- conflicten en ruzies (door irritatie en frustratie);
- overmatig eten, drinken, roken of alcoholgebruik;
- terugtrekken uit sociale contacten (door gevoelens als lusteloosheid en somberheid).
Gedachtensymptomen:
- gebrek aan concentratie;
- moeite met helder denken;
- geheugenproblemen (vergeetachtigheid);
- mensen kunnen slecht beslissingen nemen.
Voeding en stress
Bij stress is een speciaal dieet niet nodig. Dat wil overigens niet zeggen dat stress en voeding geen invloed op elkaar hebben. Zo zijn er mensen die door stress minder gaan eten. Dit kan leiden tot tekorten aan belangrijke voedingsstoffen. Hierdoor kan onder andere de weerstand afnemen. Bij een verminderde weerstand zijn mensen vatbaarder voor ziektes zoals griep of verkoudheid. Er zijn echter ook mensen die juist meer gaan eten. Daarbij kunnen mensen gemakkelijker grijpen naar ongezond eten, zoals snacks en snoep. Op de lange termijn kan dit leiden tot gewichtstoename of zelfs overgewicht.
De verandering in eetlust heeft grotendeels te maken met de hormonale veranderingen in het lichaam. Bij stress komen onder andere de hormonen cortisol en adrenaline vrij. Deze hormonen spelen een belangrijke rol bij het op peil houden van de bloedsuikerspiegel. De bloedsuikerspiegel is een term voor de hoeveelheid suiker oftewel glucose dat in het bloed aanwezig is. Het is belangrijk om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden. Bij een hoge bloedsuikerspiegel kan de eetlust verminderen. Bij een lage bloedsuikerspiegel kan de eetlust juist toenemen. Daarnaast kunnen sterke schommelingen klachten als vermoeidheid of stemmingswisselingen veroorzaken.
Vooral suikerrijke voedsel (zoetigheid) kan sterke schommelingen in de bloedsuikerspiegel veroorzaken. Denk hierbij aan producten als koek of snoep. Maar ook aan frisdranken. Adrenaline en cortisol spelen echter ook een rol bij de vertering van voedsel. Bij het vrijkomen van deze hormonen gaat er meer zuurstofrijkbloed naar het hart en de spieren. Daarentegen gaat er minder zuurstofrijkbloed naar de spijsvertering. Dit komt omdat de spijsvertering in tijden van stress een, voor het lichaam, ondergeschikte rol speelt. Bij stress maakt het lichaam zich klaar om in actie te komen. Om die reden zijn bij actie (het zogenaamde vechten of vluchten) het hart en de spieren belangrijker.
Daarnaast kan een gezonde voeding bijdragen aan het voorkomen of herstellen van stress. Door gezond te eten voelt iemand zich lichamelijk fitter en gezonder. Dit kan resulteren in een verbetering van het geestelijk welzijn. Wanneer iemand van zichzelf weet ongezond te eten, is het dus verstandig gezonder te gaan eten. Een plotseling rigoureuze verandering in het voedingspatroon is overigens niet aan te raden. Het kan namelijk lastig zijn om ineens heel anders te gaan eten. Kleine veranderingen om gezonder te gaan eten, is vaak effectiever. Een diëtist kan hier bij helpen.
Hieronder volgen een aantal specifieke voedingsstoffen of factoren die bij stress van invloed kunnen zijn:
- Alcohol: In tijden van stress is alcoholgebruik niet aan te bevelen. Het drinken van alcohol kan iemand tijdelijk een blij of ontspannen gevoel geven. Helaas is dit humeur vaak van korte duur. Bovendien neemt alcohol de oorzaak van stress niet weg. Het zorgt alleen voor tijdelijke verlichting van de klachten. Na het ontnuchteren zullen de spanningsklachten vanzelf terugkeren. Bovendien kan teveel alcohol een fysieke kater veroorzaken. Dit kan voor een ellendig gevoel zorgen. Een ellendig gevoel kan de stress versterken. Daarnaast is de kans op verslaving aanwezig. Met andere woorden, er bestaat een kans dat er op den duur meer alcohol nodig is om datzelfde ontspannen gevoel te krijgen.
- Tryptofaan: Tryptofaan is een aminozuur. Een aminozuur is een onderdeel van eiwit. Eiwit zit in verschillende voedingsmiddelen zoals melk en vlees. Tryptofaan kan bij stress door het hormoon cortisol worden afgebroken. Hierdoor kan er een tekort aan tryptofaan in het lichaam ontstaan. Het blijkt echter dat voldoende tryptofaan kan bijdragen aan een goede gemoedstoestand. De reden dat tryptofaan dit effect heeft, komt omdat tryptofaan in het lichaam kan worden omgezet in serotonine. Serotonine heeft een tegengesteld effect als de stresshormonen. Serotonine zorgt ervoor dat iemand zich kan ontspannen. Hierdoor kan iemand zich minder gestrest voelen. Daarnaast dient tryptofaan als bouwstof voor melatonine. Melatonine is een hormoon dat een belangrijke rol speelt bij het dag- en nachtritme. Indirect kan tryptofaan dus bijdragen aan een goede nachtrust. Tryptofaan blijkt ook bij te dragen aan een goed geheugen.
- Cafeïne: Cafeïne heeft een opwekkend effect. Bij beperkt gebruik heeft cafeïne geen negatieve invloed op stress. Bij overmatig gebruik van cafeïne kan het echter een gejaagd gevoel geven. Dit is niet goed voor het herstel bij stress. Cafeïne zit in diverse voedingsmiddelen, waaronder koffie en sommige frisdranken. Door het gebruik van cafeïne te beperken of te vermijden kunnen klachten als slaapproblemen, hoofdpijn en nervositeit verminderen.
- Vitamine C: Vitamine C speelt een belangrijke rol in het verminderen van stress. Uit onderzoek blijkt dat vitamine C de hoeveelheid cortisol in het bloed sneller kan laten dalen. Hierdoor kan het bij stress bijdragen aan het verminderen van diverse klachten.
- Magnesium: Bij stress kan de behoefte aan magnesium verhoogd zijn. Magnesium is een mineraal dat de weerstand tegen stress of depressies kan verhogen. Daarnaast kan het geestelijke vermoeidheid tegengaan. Bovendien versterkt magnesium het concentratievermogen en het geheugen. Daarnaast kan magnesium bijdragen aan het verlagen van de bloeddruk. Magnesium heeft namelijk een bloedvat verwijdende eigenschap. Verwijding van de bloedvaten leidt tot een daling van de bloeddruk.
Beweging en stress
Beweging kan als een vorm van ontspanning worden gezien. Hierdoor kan het stress voorkomen of verminderen. Vooral regelmatige intensieve beweging wordt aangeraden. Hierbij kan gedacht worden aan beweging waarbij de hartslag omhoog gaat. Daarnaast kan beweging bijdragen aan een goede nachtrust. Voldoende slaap is belangrijk bij stress. Er wordt aangeraden om een vast dag- en nachtritme aan te houden. Hierbij is het belangrijk om niet te veel maar ook niet te weinig te slapen. Bovendien kan beweging de gevolgen van een eventuele ongezonde leefstijl bij stress gedeeltelijk compenseren.
Stress wetenswaardigheden
- In ongeveer dertig procent van de gevallen is een arbeidsconflict de oorzaak van de stress.
- Van alle werknemers heeft vier tot zeven procent last van burn-out verschijnselen. Ongeveer een kwart geeft aan vermoeid te zijn.
- Stressvolle banen zijn vooral te vinden in: de horeca, het onderwijs en de gezondheidszorg. Maar ook in het openbaar bestuur (politie) en openbaar vervoer.
- Per dag komen er rond de vijftig nieuwe arbeidsongeschikten bij als gevolg van stress. Hierbij spelen een hoge werkdruk, gebrek aan zeggenschap, slechte werksfeer en intimidatie belangrijke rollen.
- Mensen met een stressvolle baan zijn vaker ziek. Ze zijn bijvoorbeeld vaker verkouden of hebben vaker griep. Daarnaast hebben ze een groter risico om aan hartproblemen te overlijden.
- Van de Nederlanders ligt acht op de tien ’s nachts wakker. Voornamelijk door stress. Bijna veertig procent van de Nederlanders heeft met regelmaat last van slaapproblemen.
Behandeling stress
Het is belangrijk om spanningsklachten serieus te nemen. Het is dus niet verstandig om met de klachten rond te blijven lopen. Als er niets aan de klachten gedaan wordt, is de kans groot dat de stress alleen maar erger wordt. Uiteindelijk kan stress tot een burn-out leiden. Bespreek eventuele klachten tijdig met de huisarts. Bij stress is het altijd belangrijk om de oorzaak van de stress te achterhalen. Stress kan namelijk op verschillende manier worden aangepakt. De aanpak is onder andere afhankelijk van de ernst en de soort klachten. Dit kan per persoon verschillen. Er zijn mensen die voldoende hebben als ze het rustig aan doen. Er zijn echter ook mensen die meer dan rust nodig hebben om de stress te verminderen. In dat geval kan de huisarts iemand doorverwijzen naar een psychotherapeut. Een psychotherapeut wordt ook wel een psycholoog genoemd. Hoe lang de behandeling bij een psycholoog duurt, hangt af van de klachten. Over het algemeen geldt dat hoe langer iemand de klachten heeft, hoe langer het herstel duurt.
Naast therapie kan een arts ook medicijnen voorschrijven. Voorbeelden van medicijnen zijn slaap- of kalmeringsmiddelen. Deze middelen helpen bij slapeloosheid en rusteloosheid. Hierdoor kunnen mensen zich lichamelijk beter voelen. Dit soort medicijnen zijn echter alleen bedoeld ter ondersteuning van een therapie. Daarnaast kan een arts ook antidepressiva voorschrijven. Dit medicijn wordt veel gebruikt bij mensen die depressieve of angstige gevoelens hebben.
Onderzoek stress
- Er is een nieuwe methode ontwikkeld waarmee de hoeveelheid stress bij iemand gemeten kan worden. Via de huidige methode wordt de hoeveelheid cortisol in het bloed of speeksel bepaald. De nieuwe methode meet echter de hoeveelheid stress aan de hand van het hoofdhaar. Hoofdhaar bevat ook een hoeveelheid cortisol. Deze waarde is volgens het onderzoek betrouwbaarder dan de waarde in het bloed of speeksel. Cortisol in bloed of speeksel is vaak een momentopname. De waarde kan over de dag sterk wisselen. Bovendien kan afhankelijk van de lengte van het hoofdhaar tot maanden of zelf jaren terug gemeten worden. Dat blijkt uit een publicatie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Het NWO is een organisatie dat aan de hand van een budget kwalitatief en vernieuwend wetenschappelijk onderzoek stimuleert. (NWO, 2012)
- Sport kan helpen om een burn-out te voorkomen. Onderzoekers van de Tel Aviv University hebben aangetoond dat sporten de kans op een burn-out en depressie sterk verkleind. Mensen die niet sporten hebben overwegend het meeste last van een burn-out. Minimaal vier uur per week sporten is het meest ideaal. Mensen die deze hoeveelheid sport halen, kampen nauwelijks met mentale problemen zoals een depressie of een burn-out.
- Een dosis lachen kan stress tegen te gaan. Hierbij maakt het niet uit of de lach oprecht is of niet. Elke lach, dus ook een gedwongen lach heeft een positief effect op stress.
Externe informatie stress of producten
We zijn extern onderstaande boeken, betreffende stress, voor u tegengekomen:
- Mindfulness en stressreductie. Auteurs Bob Stahl & Elisha Goldstein, Nederlands, 267 pagina’s. Het is een werkboek met eenvoudige oefeningen om via mindfulness je stress, angst en pijn te verlichten. Stress niet zozeer te bestrijden maar ‘er te laten zijn’ en zo mogelijk los te laten.
- Met stress in balans. Auteurs Mariska Prevaes & Ana Bloemraad, Nederlands. Inzichten en handvatten die u in staat stellen om de negatieve gevolgen van stress te verminderen of op te heffen en de positieve effecten van stress te versterken.
- Body Stress Release, e-BOOK. Auteur Edith Wiersma-Arts, Nederlands, 128 pagina’s. Body Stress Release is een techniek die het lichaam aanzet de vastgezette spierspanning los te laten. Zo krijgt het eigen helende vermogen optimaal de kans het lichaam te genezen en zullen klachten verdwijnen.
- Ortholon Stress Care, capsules. Bevat een combinatie van verschillende ingrediënten zoals: Schisandra sinesis extract, Siberische ginseng extract, Rhodiola rosea extract en magnesium citraat. Het bevat tevens vitamine B5 en vitamine C. Een voedingssupplement is geen vervanging voor een gevarieerde voeding. Voor het behoud van een goede gezondheid is een gezonde levensstijl en een gevarieerde, evenwichtige voeding van belang.
- Orthica Stress B Complex, tabletten. Volgens de fabrikant, belang voor het zenuwstelsel en draagt bij aan de weerstand tegen stress. Helpt bij vermoeidheid is goed voor geheugen, concentratievermogen en gemoedstoestand.
- Brain Support is uniek omdat het een breed spectrum bijzondere hersenstoffen in optimale doseringen en verhoudingen bevat. Een krachtige formule met een multidisciplinaire werking voor je hersenen. Helpt te focussen en ordenen in periodes van stress.
Disclaimer voedingsdoelen
DietCetera geeft u met bovenstaande tekst slechts algemene informatie. Wij hebben deze tekst niet gericht op individuele personen en omstandigheden. Vanzelfsprekend hebben we wel getracht deze informatie zo duidelijk en correct mogelijk te omschrijven. U blijft echter zelf verantwoordelijk voor uw eigen keuzes en interpretaties. Mocht u specifieke vragen of problemen hebben dan adviseren we u contact op te nemen met uw (huis)arts, diëtist of andere deskundigen. DietCetera is niet aansprakelijk voor eventuele schade ten gevolge van het onjuist interpreteren van deze tekst.