Overgang

 
Overgang is een belangrijke periode in het leven van een vrouw. Op dit moment zitten zo’n 1,5 miljoen vrouwen in de overgang. Een ander woord voor overgang is climacterium. In deze periode vinden veel veranderingen plaats. De overgang wordt wel eens verward met de menopauze. Deze termen hebben echter een andere betekenis. De overgang is de periode rond de menopauze. Deze duurt ongeveer tien jaar. De menopauze is de laatste menstruatie van een vrouw. Deze duurt slechts een dag. De menopauze ontstaat meestal natuurlijk. Ze kan ook het gevolg zijn van een operatie of medicijngebruik. De gemiddelde leeftijd waarop de menopauze optreedt ligt rond de 50 jaar. Bij sommige vrouwen treedt deze echter veel eerder op. Vooral bij vrouwen die een behandeling met radio- of chemotherapie hebben ondergaan. 1-2% van de vrouwen krijgen te maken met een premature menopauze. De menopauze treedt dan op voor het 40ste levensjaar. Het moment waarop de menstruatie stopt ligt vast in de genen. De menstruatie stopt niet zomaar in één keer. Het lichaam werkt jaren toe naar dat moment. De overgang vindt over het algemeen plaats tussen het 38ste en 55ste levensjaar.
 

Verloop overgang

In de vruchtbare periode maken de eierstokken oestrogeen en progesteron aan. Dit zijn vrouwelijke geslachtshormonen. Deze zorgen voor de rijping van de eicel, de eisprong en de opbouw van het baarmoederslijmvlies. Wanneer een eicel wordt bevrucht, kan deze zich innestelen in het slijmvlies. Dan kan er een zwangerschap ontstaan. Wanneer er geen zwangerschap ontstaat, wordt het baarmoederslijmvlies afgestoten. Dit proces wordt de menstruatie genoemd. Deze vindt ongeveer veertien dagen na de eisprong plaats. Oestrogeen en progesteron hebben meer functies in het lichaam. Zij hebben invloed op de borsten, de vagina, de botten, de huid, de bloedvaten en de zenuwen. Behalve oestrogeen en progesteron maken de eierstokken ook testosteron. Dit is een mannelijk geslachtshormoon. Deze is onder andere belangrijk voor de zin in vrijen. Tijdens het ouder worden neemt de eicelvoorraad in de eierstokken af. Gaandeweg wordt ook minder oestrogeen en progesteron aangemaakt. De overgang wordt in gang gezet. De overgang uit zich vaak in een verandering van de menstruatie. Dit voltrekt zich niet van de ene op de andere dag. Rond 37-jarige leeftijd doet het lichaam de eicellen in versneld tempo verdwijnen. De aanmaak van oestrogeen en progesteron verliest het oude patroon. Het lichaam slaat wel eens eisprongen en menstruaties over. Soms vindt er een eisprong plaats, waarbij meerdere eitjes tegelijkertijd rijpen. Typische overgangsklachten die kunnen optreden zijn opvliegers en transpiratie-aanvallen. Het zal uiteindelijk zo ver afnemen dat de menstruatie definitief stopt. De overgang bestaat uit vier fasen. De duur van de overgang en van elke afzonderlijke fase is voor iedere vrouw verschillend.

• Premenopauze: Dit is de periode voor de laatste menstruatie. De eierstokken stoppen langzaam met de aanmaak van hormonen. De hormonen schommelen steeds meer. Het lichaam heeft almaar meer moeite om eicellen te rijpen. Sommige vrouwen merken hier niets van. Andere vrouwen merken de schommelingen wel. De menstruatie van deze vrouwen kan nog regelmatig zijn. Ook hoeft er nog geen sprake te zijn van opvliegers. De verschijnselen, waarmee de overgang begint, zijn voor iedere vrouw verschillend.
• Perimenopauze: Dit is de periode kort voor de laatste menstruatie tot een jaar erna. Gemiddeld duurt deze vier tot zes jaar. De periode wordt gekenmerkt door veranderingen in de menstruatie. Deze kan langer of korter duren, heftiger, minder heftig of pijnlijker zijn. Ook duren de tussenpozen de ene keer langer dan de andere keer. De menstruele veranderingen beginnen rond 45 jaar, maar kunnen jaren eerder voorkomen. De veranderingen gaan samen met klachten zoals opvliegers en zweten.
• Menopauze: De menopauze is de dag van de laatste menstruatie. De eierstokken hebben dan geen eitjes meer over. Het lichaam produceert (bijna) geen oestrogeen en progesteron meer. Het voortplantingssysteem heeft hierdoor geen functie meer. Wanneer de menstruatie een jaar is weggebleven, is het redelijk zeker dat de menopauze is geweest.
• Postmenopauze: Dit is de periode na de menopauze. De eierstokken zijn gestopt met de aanmaak van hormonen. Lichaam en geest zijn echter nog niet klaar. Die gaan ervoor zorgen dat andere organen het lichaam van hormonen gaan voorzien. Lichaam en geest passen zich aan de nieuwe situatie aan door een nieuw evenwicht te zoeken. Overgangsverschijnselen kunnen nog volop aanwezig zijn, totdat het lichaam gewend is aan de nieuwe balans.

Voor maar weinig vrouwen is de overgang een rustig en geleidelijk proces. Het komt met hoge pieken en diepe dalen in de hormoonhuishouding en veroorzaakt uiteenlopende lichamelijke en geestelijke klachten. Bovendien hebben vrouwen na de overgang meer kans op hart- en vaatziekten, osteoporose en de ziekte van Alzheimer. Door een gezonde leefstijl kunnen vrouwen de kans op deze ziekten verkleinen.
 

Symptomen overgang

Oestrogeen zorgt voor een evenwicht tussen tegengestelde zenuwstelsels. Het sympathische stelsel is gericht op actie. Het parasympatische op rust. Een mens is zich over het algemeen niet bewust van de activiteiten van de zenuwstelsels. Tijdens de overgang schommelt de hoeveelheid oestrogeen in het lichaam. Het lichaam ontvangt dan wisselende signalen. Hierdoor ontstaat innerlijke stress. Die uit zich in overgangsverschijnselen. Niet iedereen heeft in dezelfde mate last van de overgang. De helft van de vrouwen heeft lichte tot matige klachten. Een kwart heeft er veel last van. Een kwart merkt helemaal niets. De klachten kunnen zowel lichamelijk als geestelijk zijn.
 
Veelvoorkomende lichamelijke klachten van vrouw en overgang zijn:

• opvliegers;
• nachtzweten;
• opgezet gevoel;
• veranderd libido;
• pijnlijke eisprong;
• gewichtstoename;
• menstruatiekramp;
• blaasontstekingen;
• opgezette borsten;
• vaginale droogheid;
• kramp in de benen;
• hoofdpijn en migraine;
• zwaardere menstruatie;
• stolsels bij menstruatie;
• slecht in- of doorslapen;
• moeheid en slaperigheid;
• koude handen en voeten;
• onregelmatige menstruatie;
• misselijkheid en overgeven;
• hartkloppingen/hartoverslagen;
• dunnere vaginawand en urineverlies;
• terugkerende vaginale schimmelinfecties.

Behalve lichamelijke veranderingen ondervindt een vrouw in de overgang ook geestelijke veranderingen:

• dufheid;
• weerzin;
• bezorgdheid;
• onzekerheid;
• verwardheid;
• prikkelbaarheid;
• onrustig gevoel;
• vergeetachtigheid;
• naar binnen gekeerd;
• nervositeit en paniek;
• stemmingswisselingen;
• depressieve gevoelens.

Wanneer de klachten veel last of ongerustheid veroorzaken is het verstandig om de huisarts te raadplegen. De huisarts kan advies geven en in overleg een behandeling starten.
 

Diagnose overgangsklachten

De diagnose wordt vaak gebaseerd op de leeftijd en de bekende klachten. Bijvoorbeeld een onregelmatige menstruatie en opvliegers. De minder bekende klachten kunnen al tien jaar voor de menopauze optreden. Deze worden vaak niet herkend door medici. Het is belangrijk om goed te luisteren naar het lichaam. Des te eerder de diagnose wordt gesteld, hoe eerder de klachten verminderd kunnen worden.
 
De overgang kan tegenwoordig worden aangetoond met een test. Een overgangstest kijkt naar de waarde van follikelstimulerend hormoon (FSH) in het bloed. Het hormoon regelt de aanmaak van de geslachtshormonen. In de loop van de overgang loopt de FSH-waarde op. In het begin is deze nog heel wisselend. De testuitslag kan dan negatief zijn, terwijl de overgang wel is begonnen. Dit kan erg verwarrend zijn voor vrouwen die wel overgangsklachten hebben. De klachten en het gevoel dat er ‘iets’ verandert zijn echter vaak al goede indicaties. Een bloedtest kan worden gedaan door de huisarts. Er zijn ook urinetesten. Een urinetest kan thuis worden gedaan. Deze zijn te koop bij drogist en apotheek. Een overgangstest heeft weinig zin wanneer een vrouw nog aan de pil is. De pil onderdrukt namelijk de aanmaak van FSH.
 

Behandeling overgangsklachten

Er bestaan diverse methoden om overgangsklachten te verminderen. Sommige klachten zijn van voorbijgaande aard. Denk aan opvliegers en stemmingswisselingen. Andere klachten zijn van invloed op de rest van het leven. Na de menopauze is de kans op ernstigere gezondheidsproblemen namelijk groter. Denk aan hart- en vaatziekten en osteoporose. De huisarts kan een (preventieve) behandeling adviseren om de klachten te minderen of voorkomen.
 
De behandeling kan bestaan uit:

• Hormonale medicijnen: Deze medicatie wordt sedert een aantal jaren niet vaak meer voorgeschreven. Uit onderzoek is gebleken dat er veel minder voordelen zijn dan werd gedacht. Ook zijn de nadelen op lange termijn groter. De medicijnen bestaan uit een combinatie van progesteron en oestrogene hormonen. Het is alleen op recept verkrijgbaar.

Het advies is om hormonale medicatie alleen te gebruiken in de volgende situaties:

• Wanneer de kwaliteit van leven, volgens het gevoel van de vrouw, zo slecht is dat de voordelen van de medicatie groter zijn dan de nadelen. Het is wel van belang om het middel niet langer te gebruiken dan nodig is.
• Wanneer er voor 55 jarige leeftijd sprake is van osteoporose, ook wel botontkalking genoemd.
• Wanneer er een te vroege menopauze is.
• Alternatieve hormonale medicijnen: Dit geneesmiddel heeft hetzelfde effect op het lichaam als echte hormonen. Het medicijn bevat echter geen hormonen, maar andere synthetische stoffen.
• Niet hormonaal werkende medicijnen: Deze medicijnen zijn eigenlijk bedoeld om andere klachten te bestrijden. Als bijeffect worden ook overgangsklachten bestreden. Bijvoorbeeld tabletten tegen depressie of hoge bloeddruk. Ongeveer 25% van vrouwen met overgangsklachten heeft baat bij deze middelen.
• Plantaardige middelen: Deze bevatten zwak werkende oestrogene hormonen. De resultaten verschillen echter per persoon.

Het is verstandig om niet alleen naar medicijnen te kijken als oplossing voor overgangsklachten. Het is ook belangrijk om goed voor het lichaam te zorgen. Bijvoorbeeld door gezonde voeding en regelmatige lichaamsbeweging. Vrouwen met hobby’s en/of plezierige bezigheden hebben vaak minder last van de overgang. Vrouwen die veel waarde hechten aan hun uiterlijk hebben vaak juist meer last van de overgang.
 

Voeding en overgang

Een vrouw in de overgang heeft een minder grote behoefte aan energie. Het oestrogeengehalte in het bloed daalt. Het lichaam verbrandt hierdoor minder calorieën. Het testosterongehalte in het bloed daalt ook. Het lichaam verliest hierdoor spiermassa en bestaat steeds meer uit vetmassa. Spieren verbruiken veel energie, dus een verlies van spiermassa zorgt voor een lagere energiebehoefte. Het lichaam verbrandt dus minder calorieën. Wanneer de voeding niet wordt aangepast, kan een vrouw aankomen. Veel vrouwen hebben last van gewichtstoename tijdens de overgang. Dit kan beperkt worden door minder en anders te eten. Eventueel voorafgegaan door afvallen.

• Calcium en vitamine D: Calcium (kalk) zorgt voor sterke botten en tanden. Vitamine D bevordert de opname van calcium in de botten. Tijdens en na de overgang hebben vrouwen een grotere kans op botontkalking. Botontkalking wordt ook wel osteoporose genoemd. Voldoende calcium en vitamine D kan helpen om botontkalking te voorkomen.
• Prostaglandine: Prostaglandine is een hormoonachtige stof. Deze wordt door het lichaam aangemaakt uit meervoudig onverzadigde vetzuren. Tijdens de overgang wordt het hormoon oestrogeen minder geproduceerd. Hierdoor vermindert de productie van prostaglandines. Een verkeerde balans tussen de verschillende prostaglandines wordt in verband gebracht met overgangsklachten. Meervoudig onverzadigde vetzuren aan het menu toevoegen kan helpen om overgangsklachten te verminderen en botontkalking te voorkomen.
• Fyto-oestrogeen: Fyto-oestrogeen is de plantaardig vorm van oestrogeen. Tijdens de overgang maakt het lichaam steeds minder oestrogeen aan. Fyto-oestrogeen zou de rol van het lichaamseigen oestrogeen kunnen overnemen. Daarom wordt wel eens gezegd dat het goed is om voedsel met veel fyto-oestrogeen te eten. Waarschijnlijk beschermen fyto-oestrogenen tegen borst– en baarmoederkanker. Ze zouden ook een positief effect hebben op hart- en bloedvaten, cholesterolgehalte en botontkalking.
• Isoflavonen: Isoflavonen zijn fyto-oestrogenen. Ze zouden overgangsklachten verminderen en helpen met gewichtsbeheersing. Bovendien kunnen ze bescherming bieden tegen borstkanker.
• Antioxidanten: De hoeveelheid antioxidanten in het lichaam daalt sterk bij vrouwen na de overgang. Het gevolg is een snellere afbraak van botweefsel. Voorbeelden van antioxidanten zijn de vitamines A, C en E. Ook de voorloper van vitamine A, bètacaroteen, heeft een antioxiderende werking. Andere voorbeelden zijn spoorelementen zoals seleen, of bioactieve stoffen zoals polyfenol.

De werking van bovenstaande voedingsstoffen is nog niet helemaal bewezen. Er zijn echter aanwijzingen dat ze kunnen helpen tegen overgangsklachten. Ook van sommige voedingsmiddelen wordt beweerd dat ze overgangsklachten verminderen. Andere producten zouden de klachten juist bevorderen.
 

Richtlijn hoeveelheden

De basis van een gezonde voeding is variatie. Het is goed om zo veel mogelijk te wisselen en combineren. Op die manier krijgt een vrouw alle nodige voedingsstoffen binnen. Om hieraan te voldoen is het belangrijk om te eten volgens de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad. De Gezondheidsraad is een onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan dat de overheid adviseert op het gebied van gezondheid.
 

Bewegen en overgang

Bewegen is belangrijk tijdens, maar ook na de overgang. Het helpt om het energieverbruik te verhogen, waardoor er meer kan worden gegeten. Daarnaast helpt bewegen om de afbraak van spiermassa te compenseren. Ook houdt het de botten sterk. De botten krijgen het zwaar te verduren tijdens de overgang. Ze worden brozer door botontkalking (osteoporose). Bovendien verkleint bewegen de kans op hart- en vaatziekten, maar ook op de ziekte van Alzheimer. Een leuke bijkomstigheid is dat beweging het hoofd leeg maakt. Zorgen en spanningen verdwijnen naar de achtergrond en de nachtrust verbetert, waardoor de dag fitter kan worden begonnen.
 

Onderzoek overgang

• Tijdens de overgang komen veel vrouwen aan. De gewichtstoename komt echter niet door de overgang. De hormonen hebben hier geen invloed op. Ze hebben wel invloed op de vetverdeling van het lichaam. Die verandert tijdens de overgang. Het lichaamsvet verplaatst zich meer naar de buik. Meer buikvet vergroot de kans op hart- en vaatziekten. De vetverplaatsing is niet te voorkomen, maar de gewichtstoename is wel te beïnvloeden. Dat kan door gezond te eten en regelmatig te bewegen.
• 96% van de vrouwen in de overgang hebben last van overgangsverschijnselen. 56% heeft te maken met stemmingswisselingen. 37% met neerslachtigheid en 48% met innerlijke onrust.
• Vrouwen met overgewicht hebben meer last van de overgang. Onderzoekers dachten dat vooral slanke vrouwen overgangsklachten hadden. Slanke vrouwen hebben namelijk minder lichaamsvet dat testosteron kan omzetten in oestrogeen. Oestrogeen beschermt vrouwen tegen overgangsklachten. Recenter onderzoek laat echter het tegenovergestelde zien. Zware vrouwen kunnen door het lichaamsvet minder hitte kwijtraken. Hierdoor ervaren ze meer overgangsklachten.
• Het moment dat een vrouw in de overgang komt is vaak erfelijk bepaald. Een dochter komt ongeveer op dezelfde leeftijd in de overgang als haar moeder. De klachten zijn echter niet erfelijk bepaald. Hoewel een moeder geen last had van opvliegers, kan een dochter hier juist veel last van krijgen.
• Wanneer een vrouw de anticonceptiepil slikt, merkt ze weinig van de overgang. Tijdens de slikweken gelooft het lichaam dat het nog vruchtbaar is. Tijdens de stopweek krijgt het lichaam geen hormonen meer binnen. Het lichaam merkt dan hoe het ervoor staat. Er kunnen overgangsklachten optreden. Als een vrouw stopt met de pil, kunnen de overgangsklachten in alle hevigheid optreden. Het is verstandig om de huisarts te raadplegen alvorens te stoppen met de pil.
• Gedurende de overgang hebben vrouwen vaak klachten over hun geheugen. Ze geven aan veel te vergeten en zich moeilijk te kunnen concentreren. Uit onderzoek blijkt dat deze vrouwen gelijk hebben. Vrouwen met klachten over hun geheugen bleken vaker een slechter werkgeheugen te hebben.

Externe informatie overgang of producten

We zijn extern onderstaande boeken en producten, betreffende de overgang, voor u tegengekomen:

• De overgang. Auteur Susun S. Weed, Nederlands, 311 pagina’s. Werkelijk alles met betrekking tot de overgang. Een belangrijk deel van het boek bestaat uit recepten voor het gebruik van kruiden(thee) en maaltijden waarmee ongemakken en nadelige gevolgen van de overgang kunnen worden voorkomen of verlicht.
• Hormonologen. De Overgang? Daar heb je het gewoon niet over. Auteur Yvonne van den Hurk, Nederlands, 160 pagina’s. Zeer toegankelijk, taboedoorbrekend, interessant en onderhoudend boek voor de vele vrouwen die in de overgang zitten en/of zich hierover willen informeren.
• 20 Dagen Suikervrij. Speciaal voor vrouwen van 40 jaar of ouder die blijvend gewicht willen verliezen op een gezonde manier.
• Gezond eten in de overgang. Auteurs Marilyn Glenville & L. Esson, Nederlands, 160 pagina’s. Na een korte inleiding over de overgang volgt uitgebreide informatie over de rol van voeding en dan met name de heilzame rol van fyto-oestrogenen, anti-oxidanten en essentiële vetzuren. Daarna koop- en kooktips en recepten.
• Alles wat je moet weten over de overgang. Auteur Saron Petronilia, Nederlands. Dit boek is een handige gids bij alle veranderingen in de overgang. Met ruime aandacht voor lichamelijke veranderingen, de psychologische en spirituele kant, schoonheid, relaties en seksualiteit.
• Davitamon Femfit Overgang Multivitaminen. Volgens de fabrikant, speciaal voor vrouwen in de overgang. Een voedingssupplement is geen vervanging voor een gevarieerde voeding. Voor het behoud van een goede gezondheid is een gezonde levensstijl en een gevarieerde, evenwichtige voeding van belang.
• Promensil, tabletten. Natuurlijke supplement met, volgens de fabrikant, klinisch bewezen werkzaamheid en veiligheid bij overgangsverschijnselen.
• Menopause Support is een professionele overgangsformule. Het bevat de meest bekende en wetenschappelijk meest onderzochte kruiden die bij overgangsperikelen worden toegepast: zilverkaars-, rode Klaver-, Dong Quai wortel- en saliebladextract. De extracten zijn van hoge kwaliteit en conform optimale (hoge), wetenschappelijke doseringen.

Terug