Koper in voeding

 
Koper in voeding is noodzakelijk voor de vastlegging van ijzer in hemoglobine. Hemoglobine speelt een belangrijke rol bij het zuurstoftransport in het lichaam. Koper in voeding is een anorganische stof. Stoffen zijn anorganisch of organisch. Organische stoffen zijn afkomstig van organismen en hun dode resten. Organismen zijn levende wezens, bijvoorbeeld planten en dieren, schimmels en bacteriën. Eiwit, koolhydraten, vet en vitamines zijn organische stoffen. Deze zijn nodig voor de groei en instandhouding van het lichaam. Hier zijn ook anorganische stoffen voor nodig. Anorganische stoffen zijn afkomstig van levenloze materialen. Naast vocht zijn mineralen (macromineralen) en spoorelementen (micromineralen) ook anorganische stoffen. Mineralen en spoorelementen zijn eigenlijk metalen. Toch komen ze ook in kleine hoeveelheden voor in de voeding. De hoeveelheid mineralen en spoorelementen kan worden aangetoond door weefselonderzoek.
 
Het lichaam kan mineralen en spoorelementen niet zelf maken. Dat kan bijvoorbeeld wel met bepaalde vitaminen. Wel zijn een aantal mineralen en spoorelementen essentieel voor het lichaam. Dat wil zeggen dat ze absoluut noodzakelijk zijn voor het functioneren. Het is dan ook nodig om deze dagelijks met de voeding in te nemen. Nog niet van alle stoffen is aangetoond dat ze essentieel zijn. Met betere onderzoekstechnieken worden in de toekomst mogelijk meer noodzakelijke mineralen en spoorelementen ontdekt. Mineralen en spoorelementen verschillen in de hoeveelheid die het lichaam ervan nodig heeft. Dagelijks zijn enkele honderden milligrammen tot een gram mineralen nodig. 1 milligram is 0,001 gram. Van spoorelementen zijn enkele microgrammen tot tientallen milligrammen nodig. 1 microgram is 0,001 milligram. 4% van het menselijk lichaam bestaat uit mineralen en spoorelementen. Dit is ongeveer 3 kilogram.
 
Mineralen en spoorelementen leveren geen energie. Deze bevatten dus geen kilocalorieën. Ze zijn wel essentieel voor een goede gezondheid en normale groei en ontwikkeling. Dit geldt ook voor koper. Koper is een spoorelement. Het is aanwezig in veel verschillende voedingsmiddelen. In de scheikunde wordt koper aangeduid met de letters Cu.
 

Functie koper in voeding

Koper in voeding is noodzakelijk voor de vastlegging van ijzer in hemoglobine. Hemoglobine (Hb) is een eiwit dat aan bloed een rode kleur geeft. Rode bloedcellen zijn helemaal gevuld met hemoglobine. Het eiwit hemoglobine is verantwoordelijk voor het transport van zuurstof van de longen naar de organen en weefsels. Deze verbruiken zuurstof voor de stofwisseling. De stofwisseling is het geheel van processen waarbij een (voeding)stof wordt omgezet in een andere stof. Tijdens het zuurstofverbruik wordt koolstofdioxide gevormd.
 
Koolstofdioxide is een afvalstof. Hemoglobine is tevens verantwoordelijk voor het transport van koolstofdioxide van de organen en weefsels naar de longen. Via de longen kan deze stof worden uitgeademd. Ook activeert koper enzymen (oxidasen) die zuurstof overdragen in de cel. Enzymen helpen om bepaalde processen in het lichaam (sneller) uit te voeren. Om die reden speelt koper een rol in het zuurstoftransport van het lichaam. Koper heeft niet alleen de functie om enzymen te activeren. Het is ook een onderdeel van enzymen die helpen om botten en bindweefsel te vormen. Daarnaast zorgt het spoorelement voor de pigmentvorming van haar en huid. Bovendien is koper van belang voor een goede weerstand.
 
Volgens sommige bronnen heeft koper ook een functie in de:

• Aanmaak van energie;
• Aanmaak van bindweefsel;
• Aanmaak van noradrenaline. Noradrenaline is een neurotransmitter. Neurotransmitters zijn chemische stoffen die zenuwprikkels overdragen. Hiermee zorgt het zenuwstelsel voor de aansturing van allerlei handelingen, verstandelijke en emotionele processen.  
• Aanmaak van collageen en elastine. Deze stoffen zorgen respectievelijk voor een stevige en elastische huid. Hierdoor zijn ze noodzakelijk voor de wondgenezing.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid koper

Een gezonde en gevarieerde voeding bevat 2-5 milligram koper. Hiervan wordt 30% opgenomen in het lichaam. De rest verlaat het lichaam via de ontlasting. De Gezondheidsraad geeft per voedingsstof aan hoeveel gezonde mensen er dagelijks van nodig hebben. De Gezondheidsraad is een adviescollege van de overheid. De voedingsnormen worden gegeven als aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH). Voor een volwassene wordt een hoeveelheid koper aanbevolen van 1,5-3,5 milligram per dag. Zwangere vrouwen hebben meer koper nodig. Tijdens de zwangerschap wordt ongeveer 16 milligram koper vastgelegd in de placenta en de baby. De placenta is een orgaan dat aan de baarmoeder vastzit. Het wordt verbonden met de baby door middel van de navelstreng. Ook vrouwen die borstvoeding geven hebben meer koper nodig. Een hoeveelheid koper verlaat het lichaam met de moedermelk. Voor zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven wordt een hoeveelheid koper aanbevolen van 2,0-3,5 milligram per dag.
Volgens nieuwe inzichten zijn deze aanbevelingen mogelijk te hoog. Recente aanbevelingen op basis van nieuwe onderzoeksgegevens komen lager uit. In de volgende tabel staan de aanbevelingen volgens het Amerikaanse Institute of Medicine. Deze richtlijnen worden in Nederland (nog) niet gebruikt.

Categorie	ADH van koper (mg/dag)
Kinderen	0,2 (voor zuigelingen, met de leeftijd oplopend)
Volwassenen	0,9
Zwanger	1
Borstvoedend	1,3

Koper tekort

Een kopertekort is zeldzaam. In Nederland zijn er zelfs geen aanwijzingen voor het bestaan ervan.
 
Groepen die meer risico lopen op een tekort aan koper zijn:

• Zuigelingen en kinderen die flesvoeding op basis van koemelk krijgen. Koemelk is relatief arm aan koper. Specifieke groepen met een hoog risico zijn:

1. Te vroeg geboren kinderen;
2. Pasgeboren kinderen;
3. Ondervoede kinderen;
4. Kinderen met ernstige diarree.

• Mensen met een verstoorde voedselopname. Vaak ligt hieraan een (chronische) ziekte ten grondslag zoals:

1. Spruw (schimmelinfectie);
2. Colitis ulcerosa (ontsteking van de dikke darm);
3. Ziekte van Crohn (ontsteking van het darmkanaal;
4. Short Bowel Syndrome (vertaling: korte darm syndroom) als gevolg van operatieve verwijdering van een groot deel van de darm.

• Mensen met een beperkt medisch dieet. Aanvulling van vitamines en mineralen kan noodzakelijk zijn;
• Mensen met cystic fibrosis. Cystic fibrosis is een stofwisselingsziekte. Een ander woord voor cystic fibrosis is taaislijmziekte;

Bovendien hebben mensen met de ziekte van Menkes vaak een tekort aan koper. Deze zeldzame stofwisselingsziekte wordt veroorzaakt door een slecht werkende koperstofwisseling. Door een kopertekort kunnen bepaalde enzymen hun werk niet goed doen. De ziekte openbaart zich meestal rond de leeftijd van twee tot drie maanden. Gevolgen van de ziekte zijn achterstand in de ontwikkeling en epileptische aanvallen. Kenmerkend is de haargroei (broos en krullerig). Patiënten met de ziekte van Menkes overlijden vaak op zeer jonge leeftijd.
 

Symptomen kopertekort zijn onder andere:

• bloedarmoede;
• botontkalking (osteoporose);
• verminderde huidpigmentatie;
• verminderde weerstand.

Mogelijk kunnen ook oedeem, prikkelbaarheid en verlies van smaak gevolgen zijn. Een tekort aan koper gaat vaak samen met een tekort aan ijzer. Een ijzertekort kan leiden tot bloedarmoede. Bloedarmoede wil zeggen dat het bloed weinig hemoglobine bevat. Daarnaast verhoogt het de kans op infecties. Bovendien kan een ijzertekort botontkalking, schildklierproblemen, hart- en vaatziekten en problemen met het zenuwstelsel veroorzaken.
 

Teveel koper

Een teveel aan koper is schadelijk. De kans is echter klein dat men via het eten teveel koper inneemt. Meestal wordt een overdosis koper veroorzaakt door verontreinigd eten en drinken. Koper kan ook worden opgenomen via de huid, bijvoorbeeld door het dragen van een koperen armband. Bovendien lopen mensen met de ziekte van Wilson meer risico op teveel koper in het lichaam. Deze zeldzame stofwisselingsziekte veroorzaakt stapeling van koper in de lever. In een later stadium vindt ook stapeling in de hersenen plaats. Dit kan aanzienlijke schade veroorzaken. Voor patiënten biedt een koperbeperkt dieet uitkomst. Een teveel aan koper is onder andere te herkennen aan:

• pijn in de buik;
• een overmaat aan speeksel;
• misselijkheid, braken en diarree.

Mogelijk kunnen ook spierpijn en dementie het gevolg zijn. Koper is echter niet snel giftig.

EFSA (European Food Authority) hanteert een veilige bovengrens van:

• 1 milligram per dag voor kinderen van één tot drie jaar; 
• 5 milligram per dag voor volwassenen.

EFSA verstrekt onafhankelijke wetenschappelijke adviezen over voedselveiligheid. De veilige bovengrens wordt ook wel de aanvaardbare bovengrens van inneming genoemd. Dit is een gemiddelde waarde met een ruime marge. Eenmalige of kortdurende overschrijding levert geen direct gevaar op. De hoeveelheid die acute symptomen veroorzaakt wordt geschat op 10 à 15 milligram. Verschijnselen zijn misselijkheid, braken en diarree.
 

Stofwisseling koper

25-75% van het koper in de voeding wordt opgenomen in de maag en dunne darm. Het wordt aan een eiwit gekoppeld in de lever. Vervolgens gaat het met het bloed naar de weefsels. In het lichaam is ongeveer 50 à 120 milligram koper aanwezig. Ruim de helft bevindt zich in de spieren, 25% in de botten, 10% in de lever en 15% in de overige weefsels. Koper is vooral nodig in het Golgi-apparaat. Het Golgi-apparaat is een onderdeel van een lichaamscel. Hierin worden enzymen gemaakt die koper nodig hebben om goed te werken. Het meeste koper komt in de gal terecht. Gal is een geelgroene (soms zwarte) vloeistof die nodig is voor de vetvertering. Deze wordt gemaakt in de lever en opgeslagen in de galblaas. Samen met gal wordt koper via de ontlasting uitgescheiden. De rest wordt via de huid (0,1 milligram per dag) en de urine (0,1-0,3 milligram per dag) afgegeven.

Wisselwerking met koper in voeding

De invloed van andere stoffen op de opname van mineralen is niet of nauwelijks aantoonbaar. Dit blijkt uit lange termijnonderzoek volgens het Voedingscentrum. Het Voedingscentrum verstrekt wetenschappelijk onderbouwde en onafhankelijke informatie over een gezonde, veilige en meer duurzame voedselkeuze aan consumenten. Waarschijnlijk komt dit door het gevarieerde eetpatroon in Nederland. Dit patroon bevat zowel stoffen die de opname bevorderen als stoffen die de opname remmen. Toch is het raadzaam om alert te blijven. Zeker als er bepaalde voedingsmiddelen niet worden gebruikt of gebruik van bepaalde medicijnen.
 
Koper lijkt een wisselwerking te hebben met vitamine C, ijzer en zink. Meer dan 1.500 milligram vitamine C per dag remt de opname van koper in de darm. 1.500 milligram vitamine C komt overeen met ongeveer 25 sinaasappels. IJzer en zink zijn mineralen die hetzelfde effect hebben. Bovendien lijken grote hoeveelheden fructose een bestaand kopertekort erger te maken. Fructose wordt ook wel vruchtensuiker genoemd.

Invloed van bereiding en bewaren mineralen

Voedingsmiddelen raken wel eens mineralen kwijt tijdens het bereidingsproces. Vooral koken kan verlies van mineralen tot gevolg hebben. Het verlies wordt niet veroorzaakt door de verhitting, maar door de uitloging. Uitlogen is het oplossen van voedingsstoffen in (kook)vocht. Eten verliest geen mineralen tijdens het bewaren.
 

Koper supplementen

Supplementen zijn producten in de vorm van pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes. Meestal worden ze gebruikt als aanvulling op de dagelijkse voeding. Ze kunnen een vitamine, mineraal of bioactieve stof bevatten (vitamine C pil). Ook kunnen ze een combinatie hiervan bevatten (Multi vitaminepil). Een bioactieve stof heeft een gezondheid bevorderend effect, maar is niet noodzakelijk voor het lichaam. De voedingsstoffen in supplementen zijn kunstmatig. Toch hebben ze dezelfde werking als de stoffen die van nature in eten en drinken voorkomen. Mineralen uit supplementen worden vaak makkelijker opgenomen dan mineralen uit eten. Mineralen in voedingsmiddelen zijn verbonden met andere stoffen. Door de spijsvertering worden de mineralen losgemaakt, zodat het lichaam ze kan opnemen. Dit lukt niet altijd helemaal. Hierdoor verlaat een gedeelte ongebruikt het lichaam. Kunstmatige mineralen in supplementen hoeven niet meer losgemaakt te worden. Daardoor kunnen ze makkelijker worden opgenomen. Dit wil overigens niet zeggen dat een mineralenpil beter is dan gezonde voeding. Koper komt voor in goede multisupplementen. Over het algemeen is zo’n pilletje niet nodig, mits er gezond en gevarieerd wordt gegeten. Er zijn echter wel groepen voor wie aanvulling zinvol kan zijn. Sommige mensen vinden het prettig om multisupplementen te gebruiken. Bijvoorbeeld tijdens verkoudheid of griep. Het is dan raadzaam om niet boven de 5 milligram koper per dag uit te komen. Mogelijk verlagen koperrijke supplementen het zinkgehalte in het lichaam. Zink is noodzakelijk voor een goede stofwisseling. Ook zouden de supplementen slapeloosheid veroorzaken.
 

Onderzoek koper

• Uit Brits onderzoek is gebleken dat voedingsmiddelen gemiddeld 62% minder koper bevatten dan in 1985. Het gaat met name om de basis voedingsmiddelen. Deze trend is de laatste zestig jaar waarneembaar. Mogelijke oorzaken zijn uitgeputte voedingsbodems, luchtvervuiling, versnelde groei, langdurige opslag en transport.
• Er zijn aanwijzingen dat een kopertekort het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Verhoogde cholesterolwaarden, bloeddrukverandering en hartvergroting zijn de grootste veroorzakers. Ook een koperoverschot zou een risico voor hart- en vaatziekten zijn.
• Een hoge koperinname verhoogt het overlijdensrisico van mannen van middelbare leeftijd met 50%. Dat is gebleken uit Frans onderzoek. Het risico op overlijden ten gevolge van kanker was 40% hoger. Het overlijdensrisico ten gevolge van hart- en vaatziekten was 30% hoger.

Terug